Από το τότε στο σήμερα και πάλι πίσω..
«Να λείπεις – δεν είναι τίποτα να λείπεις˙ αν έχεις λείψει για ό,τι πρέπει, θάσαι για πάντα μέσα σ’ όλα εκείνα που γι’ αυτά έχεις λείψει, θάσαι για πάντα μέσα ‘ όλο τον κόσμο»
– Γιάννης Ρίτσος
Ο όρος «βασανιστήρια» συνδέεται άρρηκτα με τους απόλυτους μονάρχες και τα ολοκληρωτικά και δικτατορικά καθεστώτα του πρόσφατου παρελθόντος και παρόντος μας. Κατά τους κλασσικούς χρόνους χρησιμοποιήθηκαν συστηματικά, ενώ η Δύση φαίνεται να επιδόθηκε σε τέτοιες μεθόδους κυρίως κατά τον Μεσαίωνα.
Παρόλο που έχουν περάσει περισσότερα από 200 χρόνια από τον περίφημο “Siècle des lumières”, όταν και ξεκίνησε η απαγόρευση τέτοιων πρακτικών στην Ευρώπη, η βαρβαρότητα δεν εκλείπει ούτε από τη σύγχρονη και “πολιτισμένη” εποχή μας. Αντιθέτως, μέχρι και σήμερα έρχονται στο φως της δημοσιότητας αποτρόπαιες και αναχρονιστικές πρακτικές, οι οποίες θυμίζουν σκοτεινά χρόνια που η ανθρωπότητα θέλει να ξεχάσει. Περιστατικά άκρατης βίας με έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού στην ανθρώπινη υπόσταση και αξιοπρέπεια. Μαρτυρίες που σοκάρουν με βασανισμούς υπόπτων και ξυλοδαρμούς συλληφθέντων. Περιστατικά με δρώντες που ακροβατούν μεταξύ μιας νοσηρής νομιμότητας και της ακραίας καταστολής.
Από τις συνθήκες κράτησης στα σύγχρονα κολαστήρια του Guantanamo και τις φυλακές του Abu Ghraib μέχρι την απλή καθημερινότητα, έρχονται στο φως μαρτυρίες ανθρώπων, όπως ο πρόσφατος βασανισμός και δολοφονία του George Floyd στις ΗΠΑ, που αποδεικνύουν ότι η πραγματικότητα και οι πολλαπλές προσλήψεις και αναγνώσεις της, δεν ήταν ποτέ απόλυτα σύμφωνη με τους νόμους του κράτους.
Αναρίθμητες είναι και εκείνες οι φρικαλέες ιστορίες που δεν έρχονται ποτέ στο φως, στο όνομα τήρησης νόμων γραπτών, προφορικών ή και παραδόσεων. Ξυλοδαρμοί και βιασμοί, καταθέσεις μετά από εξαναγκασμό ή ηλεκτροσόκ στα γεννητικά όργανα, θάνατος με λιθοβολισμό και άλλες αντίστοιχες αναξιοπρεπείς πρακτικές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις το 1945 τέθηκε σε ισχύ ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ και το 1948 υπεγράφη η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ενώ μία 40ετία αργότερα το 1987 ίσχυσε η Διεθνής Σύμβαση για την άμεση κατάργηση των βασανιστηρίων σ’ όλον τον κόσμο. Στη Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, προβλέπεται ότι:
Άρθρο 1.- 1.: Για τους σκοπούς αυτής της Σύμβασης, ο όρος “βασανιστήρια” σημαίνει κάθε πράξη με την οποία, σωματικός ή ψυχικός πόνος ή έντονη οδύνη επιβάλλονται με πρόθεση σ’ ένα πρόσωπο, με σκοπό ιδίως να αποκτηθούν απ’ αυτό ή από τρίτο πρόσωπο πληροφορίες ή ομολογίες, να τιμωρηθεί για μια πράξη που αυτό ή τρίτο πρόσωπο έχει διαπράξει ή είναι ύποπτο ότι την έχει διαπράξει, να εκφοβηθεί ή εξαναγκασθεί αυτός ή τρίτο πρόσωπο, ή για κάθε άλλο λόγο που βασίζεται σε διάκριση οποιασδήποτε μορφής, εφ’ όσον ένας τέτοιας πόνος ή οδύνη επιβάλλονται από δημόσιο λειτουργό ή κάθε πρόσωπο που ενεργεί με επίσημη ιδιότητα ή με την υποκίνηση ή τη συναίνεση ή την ανοχή του. [..]
Σκληρές πρακτικές βασανιστηρίων φυσικά δεν έλλειψαν ούτε από την ελληνική ιστορία. Τι και αν ο Αριστοτέλης πριν από 2.500 χρόνια είχε αποφανθεί στη Ρητορική ότι οι ομολογίες που αποσπώνται με βασανιστήρια δεν είναι αξιόπιστες μαρτυρίες, η πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας δεν έδειξε την ίδια συνέπεια, αποδεικνύοντας ότι η συνήθης τακτική επίκλησης στους αρχαίους ημών προγόνους συμβαίνει κατά το δοκούν…
Από το 1929 και την εισαγωγή του ιδιώνυμου αδικήματος του νόμου “Περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών”, της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου, τη δικτατορία του Μεταξά μέχρι και τη Στρατιωτική Δικτατορία (Χούντα) 1967-1974, χιλιάδες φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εξορίστηκαν για τις “ανατρεπτικές” ιδέες τους.
Επιτρέψτε μου ένα “back and forth”… Από το 8 π.Χ. αιώνα και τον Ομηρικό ήρωα Οδυσσέα, μέχρι και τους σύγχρονους “Οδυσσείς” του 2020, ο δρόμος για έναν πιο δίκαιο και ελεύθερο κόσμο, ο δρόμος για τη δική τους Ιθάκη είναι μακρύς και επίπονος.
Αρκεί να αναλογιστούμε ότι στην εποχή της εύκολα προσβάσιμης πληροφορίας, διάδοσης και αναπαραγωγής αυτής, ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιο των social media… Σήμερα είναι λίγο πιο δύσκολο να αποσιωπηθούν τέτοια γεγονότα, εκτός αν κάποιος κάνει τα «στραβά μάτια». Διαφαίνεται, βέβαια, ότι δημιουργούνται παγκόσμιοι κοινωνικοί τριγμοί, με τους λαούς να συσπειρώνονται και να διεκδικούν τα δικαιώματα τους στη ζωή, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Βιβλιογραφία
- Amnesty International (2019). Game of Thrones VS. Πραγματική Ζωή: 5 Περιπτώσεις όπου τα αληθινά Γεγονότα είναι χειρότερα από τη μυθοπλασία.
- Kerrigan, M. (2013). «Βασανιστήρια, το έπος της ανθρώπινης κτηνωδίας».
- ΟΗΕ (1984). Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας: Παράρτημα στην Απόφαση 39/46 της Γενικής Συνέλευσης.
- Ρίτσος, Γ. (1957). Μακρόνησος, Άι-Στράτης 1949-1951, Απόσπασμα από το ποίημα Β΄, από την ποιητική συλλογή «Οι γειτονιές του κόσμου», Κέδρος: Αθήνα.
Πέννυ Κωνσταντοπούλου, Τμήμα Ανάπτυξης, ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ