Άγχος ή Στρες; Διαχωρισμός & Τρόποι αντιμετώπισης
.
Με τον όρο άγχος αναφερόμαστε σε ένα συναίσθημα που περιλαμβάνει ένταση, ανησυχητικές σκέψεις και σωματικά συμπτώματα όπως η κινητοποίηση με στόχο την αντιμετώπιση της απειλής. Το άτομο προσδοκά τον επικείμενο κίνδυνο, την καταστροφή ή και την ατυχία. Οι σωματικές αντιδράσεις αποτελούνται από τεντωμένους μύες, επιτάχυνση της αναπνοής και αυξημένους καρδιακούς παλμούς. Επιπλέον, το άγχος διακρίνεται προσανατολισμένο στο μέλλον ως μακροχρόνια απάντηση που επικεντρώνεται σε μια διάχυτη απειλή (American Psychological Association, n.d.).
.
Το στρες αποτελεί μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο διεγείρεται και αγχώνεται από μια ανεξέλεγκτη αποστροφή –για παράδειγμα ένα εχθρικό εργασιακό περιβάλλον, απλήρωτοι λογαριασμοί ή αργοπορία σε σημαντικές δραστηριότητες– που οδηγεί σε αίσθημα φόβου και άγχους. Αναλόγως την περίσταση η φοβική αντίδραση οδηγεί είτε σε μάχη είτε σε φυγή. Το μέγεθος και οι φυσιολογικές συνέπειες του στρες επηρεάζονται από την αντίληψη του ατόμου για την ικανότητα του να αντιμετωπίσει τον στρεσογόνο παράγοντα (Fink, 2016).
.
Το στρες και το άγχος είναι στενά συνυφασμένα. Ειδικότερα, το στρες έχει την δυνατότητα να προκαλεί άγχος και το άγχος να πυροδοτεί έναν άλλο κύκλο στρες. Το έντονο άγχος δε προκαλεί ευαλωτότητα στο άτομο απέναντι σε κάθε μορφή στρες. Αυτή η διαδικασία είναι ακόμη πιο δυσεπίλυτη διότι εισάγει όλη την δύσκολη γνωστική, συναισθηματική και συμπεριφορική επεξεργασία που συνοδεύει το άγχος. Βασική διαφορά των δύο αποτελεί ότι το στρες τονίζει συνήθως μια παρελθούσα ή παρούσα πίεση ή απειλή ενώ το άγχος εμβαθύνει σε κάτι επικείμενο είτε σε κάτι που αναμένεται να συμβεί αργότερα ή στο μακρινό μέλλον. Όμως και στις δυο περιπτώσεις το άτομο εστιάζει στην κατάσταση σαν να συμβαίνει στην παρούσα χρονική στιγμή (Bystritsky & Kronemyer, 2014).
.
Ωστόσο, υπάρχουν συγκεκριμένοι τύποι καταστάσεων όπως έκτακτης ανάγκης που χρήζουν συγκεκριμένες συμπεριφορές αντιμετώπισης. Παραδειγματικά, εάν υπάρξει φωτιά στο διαμέρισμά μας ο μηχανισμός της φυγής είναι αποτελεσματικότερος από την παραμονή στον χώρο. Σε άλλες αγχωτικές καταστάσεις που είναι δυνατές διαφορετικές μορφές αντιμετώπισης οι ατομικοί μηχανισμοί και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας διαδραματίζουν πιο σημαντικό ρόλο (Endler, 1997). Επομένως, πρέπει να τονιστεί η διάκριση ανάμεσα στην κατάσταση άγχους που είναι μια παροδική συναισθηματική κατάσταση και στο άγχος ως σταθερό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου. Ειδικότερα, σε στρεσογόνες καταστάσεις άτομα με υψηλό άγχος ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας αναμένεται να βιώσουν και υψηλότερα επίπεδα κατάστασης άγχους σε αντίθεση με άτομα που δεν φέρουν το άγχος ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας (Endler, 1990).
.
Η αντιμετώπιση τόσο του στρες όσο και του άγχους προκύπτει από την μεταβολή των σκέψεων και των ενεργειών μας στην διαχείριση των εξωτερικών και/ή των εσωτερικών απαιτήσεών μιας συγκεκριμένης συναλλαγής ανθρώπου-περιβάλλοντος που εκτιμάται ως αγχωτικό. Αυτό προκύπτει από την γνωστική αξιολόγηση του ατόμου προς το τι διακυβεύεται και στην συνέχεια τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Μέσω διαφορετικών εκτιμήσεων κάθε άτομο χρησιμοποιεί διαφορετικές στρατηγικές αντιμετώπισης διαφορετικών πηγών άγχους (Kim & Duda, 2003).
.
Πιο συγκεκριμένα, η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) υποστηρίζεται ως την αποτελεσματικότερη μέθοδο θεραπείας των αγχωδών διαταραχών. Οι στρατηγικές της CBT προκύπτουν από έναν συνδυασμό μάθησης-θεωρίας. Ειδικότερα, περιλαμβάνεται η σταδιακή έκθεση στον επικείμενο κίνδυνο, η χρήση τεχνικών χαλάρωσης, η τροποποίηση των εξωτερικών παραγόντων που επηρεάζουν το άγχος μέσα από την θετική ενίσχυση και ακόμη οι γνωστικές στρατηγικές οι οποίες περιλαμβάνουν την επιδιόρθωση και την μεταβολή των εσωτερικών παραγόντων που επηρεάζουν το άγχος, μέσα από εκπαίδευση της αυτοδιδασκαλίας, επίλυση προβλημάτων και αυτό-ομιλίας. Τέλος, ακόμη μέσα από την μοντελοποίηση επιδεικνύεται από τον ειδικό η κατάλληλη συμπεριφορά και αντιμετώπιση σε καταστάσεις που προκαλούν άγχος (Labellarte, 1999).
.
Ακόμη, ο διαλογισμός αναφέρεται σε μια σειρά από νοητικές ασκήσεις που γενικά περιλαμβάνουν ηρεμία, περιορισμό των σκέψεων και της προσοχής. Αυτές οι ασκήσεις ποικίλλουν ευρέως και μπορεί να συμπεριλάβουν να πρέπει να κάθεται κανείς ακίνητος, να μετράει τις αναπνοές του, να παρακολουθεί μια επαναλαμβανόμενη σκέψη ή να εστιάζει σχεδόν σε οτιδήποτε απλό εξωτερικό ή εσωτερικό ερέθισμα. Σύγχρονες μελέτες αποδεικνύουν ότι η τακτική πρακτική του διαλογισμού σχετίζεται με μείωση ψυχοπαθολογίας, ιδιαίτερα του άγχους, σε μια χρονική περίοδο που κυμαίνεται συνήθως από 4-10 εβδομάδες. Τα αποτελέσματα του διαλογισμού επιμένουν όταν υπάρχει τακτικότητα, στο πέρασμα του χρόνου, στην υποστήριξη και διαβεβαίωση του θεραπευτή, στην ατομική επαφή θεραπευμένου-θεραπευτή και στην διαπροσωπική επαφή με συνομηλίκους που ασκούνται (Smith, 1975).
.
Επιπλέον, ενδιαφέρουσες μορφές θεραπείας που θα μπορούσε να δοκιμάσει κανείς για να καταπραΰνει το άγχος και το στρες είναι η θεραπεία μέσω φύσης η οποία αποτελεί μια μέθοδο δημιουργικής θεραπείας που διεξάγεται στην φύση και ενισχύει την σχέση νου – σώματος. Προσφέρει ανακούφιση από το στρες αλλά και αυτοθεραπευτικές ικανότητες καθώς συνδέει το άτομο με τον εσωτερικό του κόσμο, ενισχύοντας έτσι τις προσωπικές του ιδιότητες (Berger, 2017). Ακόμη, η θεραπεία μέσω τέχνης η οποία χρησιμοποιεί διαφορετικές μορφές τέχνης ως τρόπο ίασης και έκφρασης βοηθάει το άτομο να ερμηνεύει, να εκφράζει και να κατανοεί τα συναισθήματά αλλά και τις σκέψεις του. Βελτιώνει και καταπραΰνει ψυχικά ή συναισθηματικά προβλήματα και καταφέρνει να προσφέρει στο άτομο την ανάκτηση ελέγχου της ζωής μέσα από την δημιουργία τέχνης. Επιπρόσθετα, αποκτάται μια καλύτερη εικόνα για την ζωή και κατακτάται αποτελεσματικότερη επικοινωνία. Η διαδικασία δημιουργίας τέχνης είναι θεραπευτική από μόνη της (Malchiodi, 1998).
.
Τέλος, τόσο το άγχος όσο και το στρες σε εκτενέστερο βαθμό, για μεγάλες περιόδους της ζωής, σηματοδοτούν ότι κάτι στην καθημερινότητα μας δεν λειτουργεί με τον τρόπο που θα έπρεπε και πρέπει να βρεθεί άμεσα τρόπος επίλυσης. Έτσι, η παραπομπή σε ειδικούς συμβούλους ψυχικής υγείας αλλά και σε αντίστοιχες υποστηρικτικές δομές αποτελούν τις αποτελεσματικότερες λύσεις.
.
Η ιδέα για το άρθρο προέκυψε μέσα από ομάδα ενδυνάμωσης που έκανα όπου οι ωφελούμενοι μου ζήτησαν να τους βοηθήσω με το άγχος και το στρες που βιώνουν καθημερινά. Επομένως αυτό το άρθρο είναι αφιερωμένο σε αυτούς.
.
Τζένη Κουρέτα,
Εθελόντρια, “IASIS | AT CENTRO”
.
Πηγές:
- American Psychological Association (2018). Anxiety. Στο APA dictionary of psychology. Αναρτήθηκε Απρίλιος 19, 2018, από https://dictionary.apa.org/anxiety?_gl=1*ncj1wu*_ga*NTA4NzA0NTQwLjE2OTk3MzcxMjI.*_ga_SZXLGDJGNB*MTY5OTczNzEyOS4xLjAuMTY5OTczNzEyOS4wLjAuMA..&fbclid=IwAR2LrvTBUt8u3Qq9O5WxUZqLo9HvaOOh7Ks6HtrWVpF5I3QUg-rnvvPYzuc
- Berger, R. (2017). Nature Therapy: Incorporating Nature Into Arts Therapy. Journal of Humanistic Psychology, 60(2), 244-257. https://doi.org/10.1177/0022167817696828
- Bystritsky, A., & Kronemyer, D. (2014). Stress and Anxiety. Psychiatric Clinics of North America, 37(4), 489–518. https://doi.org/10.1016/j.psc.2014.08.002
- Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1990). Stress and anxiety: Conceptual and assessment issues. Stress Medicine, 6(3), 243–248. https://doi.org/10.1002/smi.2460060310
- Endler, N. S. (1997). Stress, anxiety and coping: The multidimensional interaction model. Canadian Psychology/Psychologie Canadienne, 38(3), 136–153. https://doi.org/10.1037/0708-5591.38.3.136
- Fink, G. (2016). Stress, Definitions, Mechanisms, and Effects Outlined. Στο G.Fink (Ed.) Stress: Concepts, Cognition, Emotion, and Behavior (σ. 3–11). https://doi.org/10.1016/B978-0-12-800951-2.00001-7
- Kim, M. S., & Duda, J. L. (2003). The coping process: Cognitive appraisals of stress, coping strategies, and coping effectiveness. The sport psychologist, 17(4), 406-425. https://doi.org/10.1123/tsp.17.4.406
- Labellarte, M. J., Ginsburg, G. S., Walkup, J. T., & Riddle, M. A. (1999). The treatment of anxiety disorders in children and adolescents. Biological Psychiatry, 46(11), 1567–1578. https://doi.org/10.1016/S0006-3223(99)00248-6
- Malchiodi, C. A. (1998). The art therapy sourcebook. Lowell House.
- Smith, J. C. (1975). Meditation as psychotherapy: A review of the literature. Psychological Bulletin, 82(4), 558–564. https://doi.org/10.1037/h0076888
.