Διαχείριση Άγχους σε Αθλητές, Γονείς και Προπονητές – Στρατηγικές και Συμβουλές
.
Το άγχος αποτελεί ένα συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από ένταση, ανησυχητικές σκέψεις και σωματικές αλλαγές όπως η αυξημένη αρτηριακή πίεση. Το άγχος δεν είναι το ίδιο με το φόβο, αλλά συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. Το άγχος θεωρείται μια προσανατολισμένη στο μέλλον, μακροχρόνια απάντηση που επικεντρώνεται ευρέως σε μια διάχυτη απειλή, ενώ ο φόβος είναι μια κατάλληλη, προσανατολισμένη στο παρόν και βραχύβια απάντηση σε μια σαφώς αναγνωρίσιμη και συγκεκριμένη απειλή (APA, 2024).
.
Όμως, το άγχος στους αθλητές τυπικά ορίζεται ως «μια δυσάρεστη ψυχολογική κατάσταση ως αντίδραση στην εκτέλεση μιας εργασίας υπό πίεση» (Ford, Ildefonso, Jones & Arvinen-Barrow, 2017). Το άγχος αποτελεί μια κοινή συναισθηματική κατάσταση που βιώνουν οι αθλητές σε όλα τα επίπεδα απόδοσης. Γενικά, το άγχος αποτελείται από γνωστικά στοιχεία (π.χ. ανησυχητικές σκέψεις και ανησυχίες) και σωματικά στοιχεία (π.χ. βαθμός σωματικής ενεργοποίησης). Το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί ως ένα σταθερό μέρος της προσωπικότητας κάποιου, γνωστό ως άγχος χαρακτηριστικών ή ως ένα προσωρινό, πιο εύπλαστο, άγχος κατάστασης. Σε ένα αθλητικό πλαίσιο, το άγχος συχνά θεωρείται ως μια τυπική απάντηση σε μια κατάσταση όπου οι δεξιότητες βρίσκονται σε κατάσταση που αξιολογούνται. Το άγχος συχνά χαρακτηρίζεται από μια σειρά φυσιολογικών αντιδράσεων (π.χ. εφίδρωση, αυξημένος καρδιακός ρυθμός), αντιδράσεων συμπεριφοράς (π.χ. δάγκωμα των νυχιών, τρεμούλιασμα) και/ή γνωστικών αντιδράσεων (π.χ. αρνητικές σκέψεις, απροσεξία).
.
Το άγχος μπορεί να εμφανιστεί πριν τον αγώνα λόγω της αβεβαιότητας και των υψηλών προσδοκιών για την απόδοση. Μπορεί επίσης να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια του αγώνα όπου το άγχος μπορεί να ενταθεί όταν ο αθλητής νιώθει πίεση να αποδώσει, ειδικά σε κρίσιμες στιγμές και τέλος ενδέχεται να εμφανιστεί μετά τον αγώνα καθώς η αποτυχία και η απογοήτευση μπορεί να προκαλέσουν άγχος, ειδικά αν η απόδοση δεν ήταν καλή. Εκτός από τους αγώνες το άγχος εμφανίζεται και στις προπονήσεις, καθώς γίνεται προετοιμασία για σημαντικούς αγώνες αλλά και σημαντική προσπάθεια για να επιτευχθούν συγκεκριμένοι στόχοι. Ακόμη, η ύπαρξη άγχους υφίσταται και σε συνθήκες τραυματισμού ή αποκατάστασης λόγω του φόβου για πιθανή επανεμφάνιση τραυματισμού και ανησυχία για την πρόοδο και την επιστροφή στην αγωνιστική δράση. Συχνά διαφαίνεται πως οι αθλητές εμφανίζουν συμπτώματα άγχους εξαιτίας της πίεσης από τους προπονητές, τους γονείς αλλά και τους υποστηρικτές της ομάδας. Ο αθλητής ως απάντηση στην πίεση που δέχεται, εφαρμόζει στον εαυτό του έντονη αυτοκριτική, η οποία επιφέρει μείωση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης του και προβάλει στον εαυτό του την ανάγκη της τελειομανίας.
.
Η καταπολέμηση του άγχους απόδοσης για έναν αθλητή είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει διάφορες στρατηγικές και τεχνικές. Ορισμένες αποτελεσματικές μέθοδοι αποτελούν οι Ψυχολογικές Τεχνικές όπως οι Θετικές Δηλώσεις και ο Αυτοδιάλογος αλλά και ο Οραματισμός. Ακόμη, συμβάλουν οι Τεχνικές Χαλάρωσης όπως η Προοδευτική Μυϊκή Χαλάρωση, η Βαθιά Αναπνοή, η Διαφραγματική Αναπνοή, η Ενσυνείδητη Αναπνοή και ο Καθοδηγούμενος Διαλογισμός. Παράλληλα, το άγχος μπορεί να μειωθεί όταν ο αθλητής διαχειρίζεται τις σκέψεις και τα συναισθήματα του μέσω της αναγνώρισης και της αντικατάστασης των αρνητικών σκέψεων με θετικές και ρεαλιστικές σκέψεις αλλά και την αποδοχή του άγχους ως φυσιολογικό μέρος της αγωνιστικής διαδικασίας. Επιπλέον, κυρίαρχο ρόλο στην διαχείριση του άγχους διαδραματίζει η επαρκής προετοιμασία, η καλή ξεκούραση, η υγιεινή διατροφή, η ενυδάτωση και ο ύπνος. Εκτός από τα παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η Συμβουλευτική, η Ψυχοθεραπεία, η Υποστήριξη από την Ομάδα, η Ανάλυση Απόδοσης, η Αυτοαξιολόγηση, η Αντικατάσταση Αρνητικών Σκέψεων, η Στοχοθεσία, η Διαχείριση Συγκέντρωσης και οι Θετικές Δηλώσεις. Με την εφαρμογή αυτών των τεχνικών, οι αθλητές μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος τους πιο αποτελεσματικά, να βελτιώνουν την απόδοσή τους και να απολαμβάνουν περισσότερο την αθλητική τους εμπειρία.
.
Ομοίως, οι γονείς μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση του άγχους απόδοσης των αθλητών παιδιών τους. Αρχικά, θα ήταν ωφέλιμο να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον που να προωθεί την Ενθάρρυνση, την Υποστήριξη, την Ενεργητική Ακρόαση, την Ισορροπία, την Θετική Νοοτροπία και την Κατανόηση. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να διαχειριστούν τις προσδοκίες που έχουν από το παιδί τους ώστε να είναι ρεαλιστικές και συγχρόνως να φροντίζουν να εστιάζουν κυρίως στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα. Επιπλέον, θα ήταν πολύ βοηθητικό να εκπαιδευτούν και οι ίδιοι σε διάφορες Τεχνικές Διαχείρισης Άγχους ώστε να μπορέσουν να παρέχουν ορθές πληροφορίες στα παιδιά τους. Ακόμη, οι γονείς θα πρέπει να αποφεύγουν τις Αρνητικές Συμπεριφορές όπως η Υπερβολική Πίεση και η Σύγκριση του παιδιού τους με άλλους αθλητές, καθώς πρέπει να γίνει αντιληπτό πως κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης και βελτίωσης. Επιπρόσθετα, καθίσταται αναγκαία η συνεργασία των γονέων με τους προπονητές, καθώς έτσι επιτυγχάνεται η καλύτερη κατανόηση της προόδου και των αναγκών του αθλητή. Τέλος, εάν το άγχος του αθλητή είναι σοβαρό και επηρεάζει την καθημερινότητά του, προτείνεται η συνεργασία με ειδικούς. Με αυτές τις στρατηγικές, οι γονείς μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του άγχους απόδοσης των παιδιών τους και να τα βοηθήσουν να απολαμβάνουν τον αθλητισμό και να επιτυγχάνουν τους στόχους τους με υγιή και υποστηρικτικό τρόπο.
.
Με τον ίδιο τρόπο, οι προπονητές έχουν και αυτοί καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση του άγχους απόδοσης των αθλητών τους. Μια στρατηγική που μπορούν να χρησιμοποιήσουν, αποτελεί η Ανοιχτή Επικοινωνία που προϋποθέτει την θέληση των αθλητών να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους και τις ανησυχίες τους και παράλληλα από τη πλευρά των προπονητών να διαφαίνεται η ενθάρρυνση και να απουσιάζει η κριτική διάθεση. Ακόμη, κρίνεται σημαντικό οι προπονητές να θέτουν ρεαλιστικούς και επιτεύξιμους στόχους για τους αθλητές τους, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητές τους και ταυτόχρονα να τονίζουν τη σημασία όχι μόνο του αποτελέσματος αλλά κυρίως της διαδικασίας και της προσπάθειας που τελείται. Πέραν τούτου, θα ήταν ωφέλιμη η ένταξη Τεχνικών Χαλάρωσης όπως π.χ. οι Αναπνευστικές Ασκήσεις στη προπόνηση, ώστε να μειωθεί η ένταση. Αναντίρρητα, οι προπονητές πρέπει να ενισχύουν θετικά τους αθλητές τους καθώς και να βελτιώνουν την αυτοπεποίθηση τους, μέσω της επικρότησης ακόμα και των μικρών βημάτων. Όμως οι αθλητές οφείλουν να επικεντρώνουν την συγκέντρωση τους στο παρόν και να αποφεύγουν τις σκέψεις για το αποτέλεσμα, μη επαναπαυόμενοι σε μια σταθερή πορεία. Ακόμη προτείνεται η συνεργασία των προπονητών με τους γονείς ώστε να εξασφαλιστεί ότι εκείνοι υποστηρίζουν τα παιδιά τους με τον σωστό τρόπο αλλά και η συνεργασία με ειδικούς ώστε εάν ο αθλητής βιώνει έντονο άγχος να παραπεμφθεί άμεσα. Ανάμεσα σε άλλα, οι προπονητές πρέπει να προωθούν την Ισορροπία Μεταξύ Προπόνησης και Ξεκούρασης αλλά και την αξία της Υγιεινής Διατροφής. Τέλος, θα ήταν αποτελεσματική η χρήση της Συνεχούς Ανατροφοδότησης ως προς τους αθλητές αλλά και η δημιουργία Προσωπικών Εξατομικευμένων Πλάνων για κάθε αθλητή, λαμβάνοντας υπόψη τις ατομικές τους ανάγκες και τους στόχους τους. Με αυτές τις στρατηγικές, οι προπονητές μπορούν να βοηθήσουν τους αθλητές τους να διαχειριστούν το άγχος απόδοσης, να βελτιώσουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα και να επιτύχουν τους στόχους τους με υγιή και υποστηρικτικό τρόπο.
.
Η ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ στα πλαίσια της προώθησης της Ψυχικής Υγείας και του Υγιούς Αθλητισμού, έχει αναπτύξει μια συνεργασία με την ΠΑΕ ΑΕΚ που περιλαμβάνει σεμινάρια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε αθλητές, γονείς και προπονητικό προσωπικό. Η παραπάνω συνεργασία αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την καταπολέμηση της αυξανόμενης εφηβικής βίας αλλά και για την προώθηση της νεανικής ενδυνάμωσης και της ενίσχυσης της κοινότητας μέσω του αθλητισμού και της εκπαίδευσης.
.
Μαρίνα Ζαγαρέλου,
Εκπαιδευόμενη Φοιτήτρια Ψυχολογίας, “IASIS | At Centro”
.