Η Σημασία της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην Λειτουργία της Οικογένειας
.
Όταν ακούμε τον όρο «νοημοσύνη», το μυαλό μας συνήθως πηγαίνει στο IQ. Ωστόσο, η νοημοσύνη δεν περιορίζεται μόνο στις γνωστικές ικανότητες. Ένα εξίσου σημαντικό είδος, το οποίο επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητά μας σε κάθε πλαίσιο, είναι η συναισθηματική νοημοσύνη. Ως συναισθηματική νοημοσύνη ορίζεται «η παρατήρηση των συναισθημάτων, χρησιμοποιώντας συναίσθημα, έτσι ώστε να ερμηνευτούν εξωτερικές πληροφορίες και καταστάσεις» (Ghanawat et al., 2016). Σύμφωνα με τους Salovey & Meyer (1990), οι κύριες διαστάσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η αυτογνωσία, η αυτορρύθμιση, το κίνητρο, η ενσυναίσθηση, καθώς και οι γενικότερες κοινωνικές δεξιότητες.
.
Το πρώτο πλαίσιο στο οποίο ο άνθρωπος έχει την ευκαιρία να καλλιεργήσει και να αναπτύξει τα χαρακτηριστικά αυτά, είναι η οικογένεια. Μέσα από τις αλληλεπιδράσεις του με το κάθε μέλος, καλλιεργείται και ο τρόπος με τον οποίο επεξεργάζεται και κατανοεί τα συναισθήματα. Γιατί λοιπόν είναι τόσο σημαντικός ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης για την ισορροπημένη οικογενειακή λειτουργία; Αρχικά, ενισχύει σε σημαντικό βαθμό την ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των μελών. Όταν το εκάστοτε μέλος βρίσκεται στη θέση να κατανοήσει και να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, τότε αυτόματα διευκολύνεται και η έκφρασή τους στα υπόλοιπα μέλη. Έτσι, τόσο η έκφραση των συναισθημάτων από την μία πλευρά, όσο και η κατανόηση από την άλλη, οδηγεί στην ενίσχυση του οικογενειακού δεσμού (Brackett et al., 2011).
.
Ακόμη, με την ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης εντός του οικογενειακού πλαισίου, μπορεί να επιτευχθεί η αποτελεσματικότερη διαχείριση των συγκρούσεων (Xushvaqtovna, 2024). Σε κάθε οικογένεια υπάρχουν συγκρούσεις, με την σωστή διαχείριση όμως, κάθε διαφωνία μπορεί να γίνει παραγωγική. Μέσω της ενσυναίσθησης, της αυτορρύθμισης και της αυτογνωσίας, παράγοντες οι οποίοι κυριαρχούν στην συναισθηματική νοημοσύνη, καθίσταται δυνατό για όλα τα μέλη της οικογένειας να επιλύσουν οποιοδήποτε πρόβλημα με ψυχραιμία και κατανόηση. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να αποφευχθεί οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα, και να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα από κάθε σύγκρουση.
.
Τέλος, η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης και η εφαρμογή της σε κάθε περίσταση, προωθεί την δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, στο οποίο κάθε μέλος μπορεί να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί (Bar-On, 2006). Η ενσυναίσθηση είναι ζωτικής σημασίας για την οικογενειακή αρμονία όσο και για την αίσθηση αυτοεκτίμησης του κάθε μέλους. Έτσι, αν τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν κάθε αντίξοη κατάσταση με ενσυναίσθηση, θα δημιουργηθεί ένα πλαίσιο ασφάλειας και ηρεμίας, χαρακτηριστικά απαραίτητα για κάθε ισορροπημένο οικογενειακό περιβάλλον.
.
Κυρίαρχος ρόλος στην διαδικασία ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι αυτός των γονέων, καθώς τα παιδιά μαθαίνουν σε μεγάλο βαθμό από την μίμηση των συμπεριφορών τους. Επομένως, γονείς οι οποίοι παρουσιάζουν αυξημένη αυτογνωσία και εκφράζουν ενσυναίσθηση, φαίνεται να ανατρέφουν παιδιά με ανεπτυγμένες ικανότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης, αυτοελέγχου και συναισθηματικής ανθεκτικότητας (Denham et al., 2014). Με λίγα λόγια, η συναισθηματική νοημοσύνη των γονέων συμβάλλει στην κατάλληλη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Για τον λόγο αυτό, η ύπαρξη ανεπτυγμένης συναισθηματικής νοημοσύνης από πλευράς των γονέων, φαίνεται να έχει θετικό αντίκτυπο στην λειτουργία της οικογένειας (Barragán et al., 2021).
.
Από τα παραπάνω, γίνεται κατανοητή η βαρύτητα της συναισθηματικής νοημοσύνης εντός της οικογένειας καθώς και οι επιρροές που μπορεί να έχει στην ισορροπία του πλαισίου αυτού. Είναι σημαντικό λοιπόν, να καταβάλλεται από κάθε οικογένεια ενεργητική προσπάθεια για την διαρκή ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης. Υπάρχουν κάποιες πρακτικές στρατηγικές, με την εφαρμογή των οποίων σε καθημερινή βάση, μπορεί να επιτευχθεί η ανάπτυξη του στοιχείου αυτού. Αρχικά, ουσιαστικό βήμα είναι η ενθάρρυνση της συναισθηματικής έκφρασης (Gottman, 1997). Αυτό μπορεί να γίνει, με τους γονείς να παροτρύνουν τα παιδιά τους να εξηγούν τα συναισθήματά τους με λέξεις αντί για έντονες αντιδράσεις και συμπεριφορές. Η μίμηση είναι σημαντική, επομένως οι γονείς θα πρέπει να κάνουν το ίδιο και να συνεχίζουν σε μια συζήτηση σχετική με την περιγραφή του κάθε συναισθήματος. Έτσι, θα οδηγήσουν τα παιδιά στην ανάπτυξη συναισθηματικής αυτογνωσίας.
.
Επίσης, πρέπει να δοθεί σημασία στην εξάσκηση τεχνικών αυτορρύθμισης (Ciarrochi et al., 2013). Οι γονείς μπορούν να αναζητήσουν, να εκπαιδευτούν και να εκπαιδεύσουν και τα παιδιά τους σε τεχνικές χαλάρωσης, όπως η βαθιά αναπνοή και η αντικατάσταση κάθε αρνητικής σκέψης με μια θετική. Η εξάσκηση των τεχνικών αυτών μπορεί να γίνεται και ομαδικά, δυναμώνοντας τον οικογενειακό δεσμό. Μέσω των συγκεκριμένων πρακτικών, επιτυγχάνεται η εκμάθηση της αποτελεσματικής διαχείρισης των συναισθηματικών προκλήσεων.
.
Τέλος, για την ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης, μπορεί να εφαρμοστεί από κάθε οικογένεια η επίλυση των προβλημάτων με κύριο δείκτη την συναισθηματική ευφυΐα (Zeidner et al., 2012). Σε κάθε ζήτημα που μπορεί να προκύψει, όλα τα μέλη της οικογένειας μπορούν να εξασκηθούν στην εύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων που βασίζονται στην αναγνώριση των συναισθημάτων των υπολοίπων. Οι διαπραγματεύσεις και οι συζητήσεις θα αποσκοπούν στην ουσιαστική κατανόηση των διαφορετικών οπτικών με αποτέλεσμα την αποφυγή έντονων συγκρούσεων και την ανάπτυξη όλων των παραγόντων της συναισθηματικής νοημοσύνης.
.
Συνοπτικά, γίνεται κατανοητό πως η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί βασικό πυλώνα προκειμένου να υπάρξει οικογενειακή ισορροπία και ευημερία. Η εξασφάλιση της ενσυναίσθησης, της συναισθηματικής αυτογνωσίας, της αυτορρύθμισης και της ουσιαστικής κατανόησης μπορεί να ωφελήσει όλα τα μέλη σημαντικά. Όσο για τα παιδιά, η καλλιέργεια αυτού του είδους νοημοσύνης δεν θα είναι χρήσιμη μόνο στο παρόν, αλλά θα τα ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή, βοηθώντας τα να δημιουργούν υγιείς σχέσεις, να διαχειρίζονται προκλήσεις και να επιτυγχάνουν στον προσωπικό και επαγγελματικό τομέα. Η ενσωμάτωση λοιπόν πρακτικών στρατηγικών που ενισχύουν την συναισθηματική νοημοσύνη είναι αναγκαία για κάθε οικογένεια.
.
Βασιλείου Ευαγγελία
Ψυχολόγος- Εθελόντρια στο Connect Family, ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ
.
Βιβλιογραφία:
- Bar-On, R. (2006). The Bar-On model of emotional-social intelligence (ESI) 1. Psicothema, 13-25.
- Barragán Martín, A. B., Molero Jurado, M. D. M., Pérez-Fuentes, M. D. C., Oropesa Ruiz, N. F., Martos Martínez, Á., Simón Márquez, M. D. M., & Gázquez Linares, J. J. (2021). Interpersonal support, emotional intelligence and family function in adolescence. International journal of environmental research and public health, 18(10), 5145.
- Brackett, M. A., Rivers, S. E., & Salovey, P. (2011). Emotional intelligence: Implications for personal, social, academic, and workplace success. Social and personality psychology compass, 5(1), 88-103.
- Ciarrochi, J., Forgas, J. P., & Mayer, J. D. (Eds.). (2013). Emotional intelligence in everyday life. Psychology press.
- Denham, Susanne & Zinsser, Katherine. (2014). Social and Emotional Learning During Early Childhood. 10.1007/978-1-4614-5999-6_144.
- Ghanawat, G. M., Muke, S. S., Suprakash Chaudhury, S. C., & Manisha Kiran, M. K. (2016). Relationship of family functioning and emotional intelligence in adolescents.
- Gottman, J. M. (1997). Raising an emotionally intelligent child. Simon & Schuster. Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, cognition and personality, 9(3), 185-211.
- Xushvaqtovna, B. Z. (2024). The core components of emotional intelligence in families. Next Scientists Conferences (pp. 215-217).
- Zeidner, M., Matthews, G., & Roberts, R. D. (2012). What we know about emotional intelligence: How it affects learning, work, relationships, and our mental health. MIT Press.