Ο Οπαδικός Φανατισμός και οι επιπτώσεις του στην Ψυχική Υγεία
.
Την τελευταία δεκαετία, το φαινόμενο της οπαδικής βίας στην Ελλάδα έχει κορυφωθεί. Τα κοινωνικά προβλήματα της νεολαίας, η ανεργία και η κοινωνική ανασφάλεια ενισχύουν τον χουλιγκανισμό. Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ενημερώνουν συνεχώς για τέτοια φαινόμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η δολοφονία του 19χρονου Άλκη Καμπανού, φίλαθλο του Άρη, από οπαδούς του ΠΑΟΚ αλλά και η δολοφονία του Μιχάλη Κατσουρή, φίλαθλο της ΑΕΚ, από οπαδούς του Παναθηναϊκού και της Κροατικής ομάδας Dinamo Zagreb. Τα γεγονότα αυτά, γεννούν απορίες για το ποια είναι η βαθύτερη αιτία αυτών των φαινομένων την οποία αξίζει να διερευνήσουμε.
.
Ο οπαδικός φανατισμός αποτελεί ένα ψυχολογικό συναίσθημα που οι οπαδοί των ομάδων υιοθετούν επιθετική συμπεριφορά, με στοιχεία μίσους, εναντίων των ανταγωνιστικών ομάδων (Alqmase & Al-Muhtaseb & Rabaan, 2021). Ταυτόχρονα, ο οπαδός δείχνει μια ΄τυφλή’ αγάπη και υποστήριξη προς την αγαπημένη του ομάδα. Ο φανατισμός αποτελεί ένα κοινωνικό πρόβλημα που επιδρά αρνητικά στην κοινωνία. Η συμπεριφορά των ανθρώπων που φανατίζονται κυριαρχείται από τα συναισθήματα τους και λιγότερο από την λογική σκέψη (Alqmase & Al-Muhtaseb & Rabaan, 2021).
.
Η κατάθλιψη (ή μείζονα καταθλιπτική διαταραχή) αποτελεί μια κοινή και σοβαρή ιατρική ασθένεια που επηρεάζει αρνητικά το πώς αισθανόμαστε, τον τρόπο που σκεφτόμαστε και το πώς ενεργούμε (APA, 2020). Η κατάθλιψη επιδέχεται θεραπεία. Προκαλεί όμως συναισθήματα θλίψης και/ή απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μια ποικιλία συναισθηματικών και σωματικών προβλημάτων και ενδέχεται να προκαλέσει δυσλειτουργίες σε καθημερινές δραστηριότητες (APA, 2020).
.
Όμως, γίνεται φανερό πως η κατάθλιψη συνδέεται άμεσα με τον οπαδικό φανατισμό. Οι οπαδοί συχνά ταυτίζουν την προσωπική τους αξία και την ευτυχία με την απόδοση της ομάδας τους. Όταν η ομάδα αποτυγχάνει, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικά συναισθήματα και χαμηλή αυτοεκτίμηση, συμβάλλοντας στην κατάθλιψη. Ακόμη, ο φανατισμός μπορεί να απομονώσει τους ανθρώπους από άλλες κοινωνικές δραστηριότητες και σχέσεις με αποτέλεσμα την πρόκληση ελλιπών κοινωνικών σχέσεων που είναι ένας παράγοντας κινδύνου που συχνά οδηγεί στην κατάθλιψη. Επιπρόσθετα, φαίνεται από έρευνες πως οι συνεχείς συναισθηματικές διακυμάνσεις, από την ευφορία της νίκης στην απόγνωση της ήττας, μπορεί να προκαλέσουν χρόνιο άγχος και κατάθλιψη. Τέλος, ο φανατισμός μπορεί να οδηγήσει σε επιθετικές πράξεις και βίαιες συμπλοκές, που με τη σειρά τους προκαλούν αρνητικά συναισθήματα και τύψεις, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην καλλιέργεια της κατάθλιψης.
.
Πιο συγκεκριμένα, έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες (εντονότερα την περίοδο 1991 – 2023) που διερευνούν την σχέση του χουλιγκανισμού με τη ψυχική υγεία. Οι έρευνες αυτές, είναι περιορισμένες και έχουν ως επί το πλείστων άντρες συμμετέχοντες. Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν πως ο οπαδικός φανατισμός σχετίζεται με την αντικοινωνική συμπεριφορά και τις τάσεις αυτοτραυματισμού (Iwuagwu et al , 2023). Ακόμη, φάνηκε πως η ψυχική υγεία των οπαδών εξαρτάται άμεσα από την απόδοση της ομάδας, καθώς στο ενδεχόμενο ήττας κυριαρχεί η χαμηλή αυτοεκτίμηση, τα αρνητικά συναισθήματα, ο θυμός και οι παράτολμες αντιδράσεις (Bizman & Yinon, 2002; Pringle, 2004; Van Hiel et al, 2007). Από την άλλη όμως, έχουν διεκπεραιωθεί έρευνες που υποστηρίζουν ότι η ενασχόληση με την ομάδα ανεβάζει την αυτοεκτίμηση, σχετίζεται θετικά με την θετική άποψη για τη ζωή, σχετίζεται αρνητικά με τα συναισθήματα αποξένωσης και άλλα αρνητικά συναισθήματα, μειώνει τα συναισθήματα μοναξιάς και μειώνει την πιθανότητα κατάθλιψης (Branscombe & Wann, 1991).
.
Ο οπαδικός φανατισμός είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο με σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Η αναγνώριση και η διαχείριση αυτών των επιπτώσεων είναι κρίσιμη για την ευημερία των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτόν. Η διαχείριση του οπαδικού φανατισμού απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση, που περιλαμβάνει την αυτογνωσία, την εκπαίδευση, την κοινωνική υποστήριξη και την επαγγελματική παρέμβαση όταν χρειάζεται. Κάποιες προσωπικές στρατηγικές περιλαμβάνουν την καλλιέργεια της αυτογνωσίας, της αυτοαντίληψης, της ισορροπίας καθώς και την διαχείριση του άγχους και των συναισθημάτων. Απαραίτητα στοιχεία αποτελούν η κατανόηση της έντασης της δέσμευσής του ατόμου με την ομάδα και του τρόπου που αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή αλλά και η αναγνώριση των συναισθημάτων που προκαλούνται από τα αθλητικά αποτελέσματα και η εξέταση του κατά πόσο αυτά τα συναισθήματα είναι υπερβολικά ή δυσανάλογα. Ακόμη, κρίνεται αναγκαία η ενσωμάτωση διαφόρων ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων στη ζωή του ατόμου, ώστε να μην εξαρτάται αποκλειστικά από την απόδοση της ομάδας του για την προσωπική του ικανοποίηση. Επιπλέον, ωφέλιμη θεωρείται η εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης άγχους, όπως βαθιές αναπνοές, διαλογισμός, γιόγκα ή άλλες ασκήσεις χαλάρωσης καθώς και η ανάπτυξη θετικής σκέψης και προσπάθεια για εστίαση στα θετικά στοιχεία της ζωής.
.
Όμως στο πλάνο διαχείρισης των επιπτώσεων συμπεριλαμβάνονται και κοινωνικές στρατηγικές, όπως η ανάπτυξη κοινωνικού δικτύου αλλά και η ομαδική υποστήριξη. Ειδικότερα, προτείνεται η Δημιουργία και η διατήρηση σχέσεων πέρα από την αθλητική κοινότητα, η Συμμετοχή σε ομάδες ή κοινότητες με διάφορα ενδιαφέροντα, η Ενθάρρυνση υγιών συζητήσεων και αλληλοϋποστήριξης ανάμεσα στους οπαδούς αλλά και η Αποφυγή ακραίων ή βίαιων συμπεριφορών μέσα στις ομάδες των οπαδών προωθώντας έτσι θετικά παραδείγματα.
.
Τέλος, στο πλάνο διαχείρισης των επιπτώσεων ιδανικά θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνονται οι εκπαιδευτικές αλλά και οι επαγγελματικές στρατηγικές. Αυτές, θα πρέπει να απαρτίζονται από την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την αναγνώριση και την διαχείριση του φανατισμού σε σχολεία, αθλητικούς συλλόγους και κοινότητες, από την διεκπεραίωση ενημερωτικών καμπανιών για την προώθηση της αθλητικής συμπεριφοράς και την καταπολέμηση της βίας και της επιθετικότητας, από την ενσωμάτωση δραστηριοτήτων και εργαστηρίων που διδάσκουν στα παιδιά και στους εφήβους τις αξίες του αθλητικού πνεύματος και της ομαδικότητας αλλά και από την συνεργασία με τοπικούς αθλητικούς συλλόγους για την ανάπτυξη πρωτοβουλιών που προωθούν τον υγιή ανταγωνισμό. Ωφέλιμη θα κρινόταν και η πρόσβαση σε ψυχολόγους ή συμβούλους για άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα λόγω του φανατισμού αλλά και η διοργάνωση ομαδικών συνεδριών όπου οι οπαδοί μπορούν να μοιραστούν εμπειρίες και να λάβουν υποστήριξη. Η εφαρμογή αυτών των προτάσεων μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του αρνητικού αντίκτυπου του οπαδικού φανατισμού και να προωθήσει μια πιο υγιή και θετική αθλητική κουλτούρα.
.
Μαρίνα Ζαγαρέλου,
Εκπαιδευόμενη Φοιτήτρια Ψυχολογίας, “IASIS | AT CENTRO”
.
Πηγές:
- Παππάς, Ι. (2016). Ο ποδοσφαιρικός χουλιγκανισμός στην Ευρώπη και στην Ελλάδα και οι τρόποι αντιμετώπισης του. Ανακτήθηκε από: https://amitos.library.uop.gr/xmlui/handle/123456789/2883
- American Psychiatric Association. (2020). Ανακτήθηκε από: https://www.psychiatry.org/patients-families/depression/what-is-depression
- Alqmase, M., Al-Muhtaseb, H., & Rabaan, H. (2021). Sports-fanaticism formalism for sentiment analysis in Arabic text. Social Network Analysis and Mining, 11(1). https://doi.org/10.1007/s13278-021-00757-9
- Bizman, A., & Yinon, Y. (2002). Engaging in distancing tactics among sport fans: Effects of self-esteem and emotional responses. The Journal of Social Psychology 42, 142(3), 381–392. https://doi.org/10.1080/00224540209603906
- Iwuagwu, A. O., Ekoh, C. P., Ngwu, C. N., & Gyimah, A. A. (2023). The impact of football fanaticism on the wellbeing of young men in Nigeria: Implication for social work practice. Cogent Social Sciences, 9(1). https://doi.org/10.1080/23311886.2023.2168792
- Pringle, A. (2004). Can watching football be a component of developing a state of mental health for men? The Journal of the Royal Society for the Promotion of Health, 124(3), 122–128. https://doi.org/10.1177/146642400412400313
- Van Hiel, A., Hautman, L., Cornelis, I., & De Clercq, B. (2007). Football hooliganism: comparing self-awareness and social identity theory explanations. Journal of Community & Applied Social Psychology, 17(3), 169–186. https://doi.org/10.1002/casp.902
- Branscombe, N. R., & Wann, D. L. (1991). The Positive Social and Self Concept Consequences of Sports Team Identification. Journal of Sport and Social Issues, 15(2), 115–127. https://doi.org/10.1177/019372359101500202
.