Η παγκόσμια ημέρα τηλεόρασης θεσπίστηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) το 1996 και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου.

.

Με αφορμή αυτή τη μέρα και τη συσκευή που έφερε την επανάσταση σχεδόν έναν αιώνα πριν και συνεχίζει να λειτουργεί παγκοσμίως ως ένα σύστημα τηλεπικοινωνίας, θα αναφερθούμε στον εθισμό που έχουν επιφέρει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και δικτύωσης και συγκεκριμένα, το διαδίκτυο.

.

Στη σύγχρονη κοινωνία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποτελούν αναμφίβολα ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του ανθρώπου στην μετάδοση και λήψη κινουμένων εικόνων, ήχου και παροχής πληροφοριών “εξ αποστάσεως”. Οι παραδοσιακές κατηγορίες των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και ο έντυπος τύπος. Τα τελευταία χρόνια όμως, με την πρόοδο των τεχνολογικών μέσων, έχει εισέλθει δυναμικά σε αυτή τη κατηγορία και το διαδίκτυο μέσα από το οποίο δημιουργήθηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

.

Πέρα από τα πλείστα οφέλη, παρατηρείται έντονα το φαινόμενο του εθισμού σε μια σειρά τομέων που σχετίζονται με το Διαδίκτυο. Ο χρόνος που αφιερώνει ο άνθρωπος στο Διαδίκτυο φέρνει στο προσκήνιο ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών δυσκολιών και πολλοί επιστήμονες έχουν επιχειρήσει να ερευνήσουν το συγκεκριμένο πεδίο.

.

Σύμφωνα με τον Bradley (1990), εθισμός σημαίνει ότι ένα άτομο γίνεται εξαρτημένο από ένα αντικείμενο ή μια ουσία που περιέχει ναρκωτικά συστατικά. Αν και ο εθισμός παραδοσιακά αντιμετωπίζεται ως μια κατάσταση που μπορεί να προκληθεί μόνο από ψυχοδραστικές ουσιές, τα τελευταία χρόνια, έχει αποδειχθεί ότι συνηθισμένες συνήθειες και δραστηριότητες μπορούν να οδηγήσουν στον εθισμό (Baltaci, 2019).

.

Το 2017, υπήρχαν 2,78 δισεκατομμύρια ενεργοί χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως και καθημερινά η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είχε υψηλότερο ποσοστό από το προηγούμενο έτος (D’Arienzo et al., 2019).

.

Σήμερα, θεωρείται ότι πάνω από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο και με την χρήση των κινητών συσκευών να αυξάνεται, ιδιαιτέρως όσων ανήκουν στην κατηγορία smartphones (Lachmann et al., 2018). Με επιπολασμό 2% στο σύνολο του ενήλικου παγκόσμιου πληθυσμού εκτιμάται ότι το διαδίκτυο έχει δημιουργήσει διαταραχές εθισμού (Lozano-Blasco et al., 2022). Αυτή η εθιστική συμπεριφορά από τη χρήση του διαδικτύου χαρακτηρίζεται σε πολλές έρευνες ως προβληματική, υπερβολική και καταναγκαστική (Lozano-Blasco et al., 2022).

.

Ο Young (1998) ήταν ο πρώτος που έδωσε έναν εννοιολογικό προσδιορισμό για το διαδικτυακό εθισμό ως μια γενικευμένη διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων, που βασίζεται στη ψυχοπαθολογία του μειωμένου ελέγχου.

.

Ο «εθισμός στο Διαδίκτυο» αποτελεί μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης και αρκετοί ορισμοί έχουν χρησιμοποιηθεί ώστε να προσδιοριστεί η έννοια αυτή. Συγκεκριμένα, έχει οριστεί και ως η ανικανότητα του χρήστη να ελέγξει και να οριοθετήσει τη χρήση του διαδικτύουη οποία εν τέλει, επιφέρει πλήθος δυσκολιών σε ψυχολογικό, κοινωνικό, σχολικό ή ακόμη και επαγγελματικό επίπεδο στη ζωή του χρήστη (Davis, 2001· Shapira et al., 2000· Young,1996).

.

Σύμφωνα με έρευνες, τα άτομα που είναι εθισμένα στο διαδίκτυο όταν είναι συνδεδεμένα σε αυτό και βρίσκονται μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή τους έχουν την ίδια ψυχοσύνθεση με τα άτομα που είναι εθισμένα στα τυχερά παιχνίδια και με τα άτομα που τους αρέσουν τα extreme sports (Κώστα, Μανούκα & Τετράδη, 2021).

.

Ο εθισμός στο Διαδίκτυο ή η υπερβολική χρήση του χαρακτηρίζεται από ανεπαρκώς ελεγχόμενες ανησυχίες και παρορμήσεις ή συμπεριφορές σχετικές με τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και την πρόσβαση στο Διαδίκτυο που οδηγούν σε δυσφορία ή απελπισία. Προς το παρόν, δεν υπάρχει η αναγνώρισή του εντός του φάσματος των διαταραχών εξάρτησης και ως εκ τούτου, δεν υπάρχει αντίστοιχη διάγνωση (Μαυρομμάτη, 2016).

.

Το 2013 η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (APA) όρισε τον εθισμό στο διαδίκτυο ως διαταραχή εθισμού των παιχνιδιών στο διαδίκτυο (internet gaming disorder-IGD) στο διαγνωστικό-ταξινομικό σύστημα DSM-5 (APA, 2013).

.

O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει επίσης, καταγράψει τη διαταραχή παιχνιδιών στη κατηγορία χρήσης ουσιών και διαταραχών εξάρτησης στο διαγνωστικό σύστημα ICD-11 (WHO, 2019). Ωστόσο, η θεμελίωση της ψυχοπαθολογίας του εθισμού στο διαδίκτυο παραμένει αμφιλεγόμενη (Pan et al., 2020).

.

Συμπτώματα

Δεδομένου ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν υφίσταται ως μια αναγνωρισμένη διαταραχή στο Αμερικανικό Ταξινομικό Ψυχιατρικό Σύστημα, συνεπώς δεν υπάρχουν επισήμως τα αντίστοιχα διαγνωστικά κριτήρια και χρησιμοποιούνται ως πρότυπο αντίστοιχα άλλων εθισμών, όπως είναι ο τζόγος. Το πρώτο εγχείρημα λαμβάνει χώρα το 1996 από την Young και κατά τη διάρκεια των χρόνων, έκαναν την εμφάνιση τους επιπλέον διαγνωστικά κριτήρια από διαφορετικούς επιστήμονες.

.

Προκειμένου να χαρακτηριστεί μια συμπεριφορά ως “εθισμός στο διαδίκτυο θα πρέπει να γίνεται χρήση του Διαδικτύου για περισσότερο από 37 ώρες την εβδομάδα και η οποία δύναται να προκαλέσει ψυχολογική πίεση ή κλινικά καίρια δυσλειτουργία (Youth, 1999, αναφ. στο Παφίλα, 2019).

.

Σύμφωνα με τον Griffiths (1996, αναφ. στο Διάκος & Δούκα, 2010), για να ορίσουμε μια συμπεριφορά ως εθιστική απαιτείται η παρουσία έξι κριτηρίων: ανησυχία, αλλαγή της διάθεσης, ανοχή, απόσυρση, σύγκρουση και υποτροπή. Σε αυτά τα κριτήρια η Youth (1998, αναφορά στο Παφίλα, 2019) πρόσθεσε τα κριτήρια της εξέλιξης, της άρνησης και της συνεχής χρήσης του Διαδικτύου παρότι τις συνέπειες.

  • Η ανησυχία ορίζεται ως αποτέλεσμα του εθιστικού παράγοντα της προβολής. Συγκεκριμένα, η προβολή εμφανίζεται όταν η εθιστική δραστηριότητα γίνεται ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια της ζωής του ατόμου προκαλώντας κατά συνέπεια το αίσθημα της ανησυχίας σε περίπτωση απώλειας.
  • Η αλλαγή της διάθεσης αναφέρεται στο συναίσθημα της ευφορίας και του ενθουσιασμού που κυριαρχεί κατά την χρήση του Διαδικτύου και αντιθέτως, τα αρνητικά συναισθήματα που επικρατούν όταν παύει η συγκεκριμένη δραστηριότητα.
  • Η ανοχή αφορά την ανάγκη του αυξημένου χρόνου στην εθιστική δραστηριότητα προκειμένου να επιτευχθεί η αλλαγή στην διάθεση.
  • Η απόσυρση είναι τα δυσάρεστα συναισθήματα που κυριεύουν το άτομο όταν διακόπτεται ξαφνικά η εθιστική δραστηριότητα, όπως στην περίπτωση διακοπής της σύνδεσης ή στην καθυστέρηση του δικτύου λόγω ύπαρξης τεχνικών προβλημάτων.
  • Η σύγκρουση διαδραματίζεται ανάμεσα στο άτομο με εθισμό στο Διαδίκτυο και το περιβάλλον όταν υφίσταται αυξημένη πίεση λόγω της χρήσης του εθιστικού παράγοντα (Κανδρή, 2012, αναφορά στο Παφίλα, 2019· Σφακιανάκης, Σιώμος, & Φλώρος, 2012, αναφορά στο Παφίλα, 2019). Αφορά επιπλέον, το ενοχικό συναίσθημα και οι τύψεις που αισθάνονται τα άτομα με εθισμό στο Διαδίκτυο μετά την ολοκλήρωση της δραστηριότητας (Griffiths 1996, αναφ. στο Διάκος & Δούκα, 2015).
  • Η υποτροπή αναφέρεται στην επιστροφή σε προηγούμενα πρότυπα μετά από μια περίοδο αποχής από την εθιστική δραστηριότητα.
  • Η πρόοδος η οποία βασισμένη στο άτομο, είναι η διαδικασία κατά την οποία η χρήση του Διαδικτύου περιλαμβάνει ήπιους παράγοντες καταλήγοντας εν καιρώ σε πιο ισχυρούς. Για παράδειγμα, το άτομο στην αρχή είναι εθισμένο με την ανακάλυψη νέων ιστοσελίδων ή με την χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και με την πάροδο γίνεται μέτοχος περισσότερων διαδικτυακών δραστηριοτήτων, όπως είναι τα online παιχνίδια, η επικοινωνία μέσω chat και forum.
  • Η άρνηση ενός προβλήματος υπόκειται στην προσπάθεια διατήρησης αυτοελέγχου και σταθερότητας παρά την ύπαρξη διακριτών ενδείξεων ότι το πρόβλημα συνεχίζει να υφίσταται (Σφακιανάκης, Σιώμος, & Φλώρος, 2012, αναφορά στο Παφίλα, 2019. σ. 62).
  • Οι συνέπειες και η συνεχής χρήση παρά τις συνέπειες πρόκειται για τις συνεχόμενες και πολλές ώρες παραμονής των χρηστών στο Διαδίκτυο χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν τα προβλήματα που προκαλούνται από την συγκεκριμένη συνήθεια (Σφακιανάκης, Σιώμος & Φλώρος, 2012, αναφορά στο Παφίλα, 2019, σ. 62).

.

Θεραπεία

Η θεραπεία για τον εθισμό στο Διαδίκτυο βασίζεται κυρίως σε παρεμβάσεις και στρατηγικές που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των διαταραχών από τη χρήση ουσιών, χωρίς πολυάριθμες τεκμηριωμένες κλινικές μελέτες. Οι ψυχοκοινωνικές προσεγγίσεις είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η θεραπεία με ελάχιστες όμως, μελέτες να έχουν πραγματοποιηθεί για τη φαρμακευτική θεραπεία (Μαυρομμάτη, 2016).

.

Οι περισσότερο μελετημένες παρεμβάσεις στο χώρο της έρευνας μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: γνωσιακού-συμπεριφοριστικού τύπου παρεμβάσεις, παρεμβάσεις βασισμένες στην οικογένεια και προγράμματα συμβουλευτικής (Kim & Noh, 2019).

.

Συστηματικές έρευνες και μετά-αναλύσεις δείχνουν ότι και οι τρεις τύποι ψυχολογικών παρεμβάσεων έδειξαν μείωση συμπτωμάτων που σχετίζονται με συμπεριφορές εθισμού στο διαδίκτυο,καθιστώντας όμως, αναγκαία την περαιτέρω μελέτη τους με κλινικές δοκιμές σε μεγαλύτερα δείγματα (Kim & Noh, 2019).

.

Προγράμματα απεξάρτησης από το Διαδίκτυο στην Ελλάδα

Το ΚΕΘΕΑ έχει δημιουργήσει προγράμματα εφήβων και νεαρών ενηλίκων που προσφέρουν υποστήριξη για τον εθισμό στο διαδίκτυο και τα video games.

.

Τα προγράμματα ενθαρρύνουν την εκπαίδευση, τη συναναστροφή με φίλους και φίλες καθώς και την ενασχόληση με επιπλέον δραστηριότητες. Συγχρόνως, ενισχύονται οι δεξιότητες επικοινωνίας με “τους σημαντικούς άλλους” και η ικανότητα της αυτοαποτελεσματικότητας, ενώ διερευνώνται τυχόν ψυχικές διαταραχές που μπορεί να συνυπάρχουν με τον εθισμό ή τη συμπεριφορά κατάχρησης. Οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν, τηρείται το απόρρητο και προστατεύεται η ανωνυμία.

.

Επιπλέον, η μονάδα απεξάρτησης 18 ΑΝΩ έχει δημιουργήσει τμήμα προβληματικής χρήσης του διαδικτύου που απευθύνονται σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού και οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, ομάδες τέχνης και σωματικής έκφρασης, καθώς και εναλλακτικές ομάδες ψυχοεκπαιδευτικού χαρακτήρα.

.

Ακόμη, έχουν δημιουργηθεί τηλεφωνικές γραμμές συμβουλευτικής υποστήριξης για τον εθισμό στο διαδίκτυο με πανελλαδική εμβέλεια.

  • Η Γραμμή Βοηθείας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλoύς Διαδικτύου απευθύνεται σε εφήβους και τις οικογένειές τους παρέχοντας υποστήριξη σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου, του κινητού τηλεφώνου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών σε συνάρτηση με την υγεία και την ευημερία του παιδιού. Η Γραμμή Βοηθείας αποτελεί τον εθνικό εκπρόσωπο του Πανευρωπαϊκού Δικτύου Γραμμών Βοηθείας (Helplines) στα πλαίσια του Δικτύου Ενημέρωσης και Επαγρύπνησης Insafe. Στελεχώνεται από εξειδικευμένους παιδοψυχολόγους σε θέματα χρήσης – κατάχρησης διαδικτύου για τα παιδιά και τους εφήβους.
  • Το ΚΕΘΕΑ έχει τη δική του γραμμή στήριξης 1145 σε θέματα εθισμού στο διαδίκτυο.
  • Η μονάδα απεξάρτησης 18 ΑΝΩ παρέχει την ανοιχτή γραμμή βοήθειας 210-3617089.

.

Το ωφέλιμο Διαδίκτυο

Το διαδίκτυο δεν αποτελεί μόνο έναν χώρο επικοινωνίας αλλά και έναν κοινωνικό χώρο που συνδέεται με μια νέα -κυρίαρχη πλέον- ψηφιακή κουλτούρα, η οποία βασίζεται στον τρόπο διαχείρισης της εικόνας, των συμβόλων, των ταυτοτήτων, στο κριτήριο της επιλογής και της έκθεσης. Όλα τα προαναφερόμενα, κατακτούν διαρκώς την προσοχή μας και πρέπει να δούμε κατάματα τα Μέσα αντιλαμβάνοντας ότι αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που βιώνουμε τον εαυτό μας, την κοινωνία και εκ συνόλου τον κόσμο μας (Δεμερτζής & Τσεκέρης, 2020).

.

Ας δούμε τον κόσμο του Διαδικτύου με μια άλλη ματιά, εκείνη που είναι απεγκλωβισμένη από στερεότυπα, προκαταλήψεις και στέρεες εγκαθιδρυμένες απόψεις. Αναντίρρητα, αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο προσωπικής ανάπτυξης, καλλιέργειας ταυτότητας, αυτοβελτίωσης της εικόνας και συναναστροφής με συνομήλικες ή ανθρώπους από όλον τον κόσμο. Μέσα από την ανταλλαγή επιχειρημάτων, το μοίρασμα ιδεεών και την εξωτερίκευση του εσωτερικού μας κόσμου, συμβάλλει στην καίρια διαδικασία της κοινωνικοποίησης και της γνωστικής και συναισθηματικής ανάπτυξης (Greenfield & Yan, 2006, αναφορά στο Παφίλα, 2019· Guan & Subrahmanyam, 2009).

.

Μας βομβαρδίζουν, λέμε, τα μέσα επικοινωνίας και κοινωνικής Δικτύωσης, αλλά σκεπτόμενοι θα δούμε ότι δεν υπάρχει μόνο μια όψη του θέματος. Ο όγκος των πληροφοριών που παρέχει ο κυβερνοχώρος βρίσκεται πράγματι σε υψηλό ποσοστό, αλλά είναι στην δική μας κρίση ποια χρήσιμη πληροφορία θα κρατήσουμε για τις σπουδές μας, τα επαγγελματικά μας, την υγείας μας, την ενημέρωσή μας, τον τρόπο διασκέδασή μας αλλά και τον βαθμό κοινωνικοποίησής μας. Οφείλουμε να συμπεριφερόμαστε με υπευθυνότητα για τη ζωή μας.

.

Ας επιδιώξουμε να αφιερώνουμε συγκεκριμένα λεπτά από την ζωή μας στο Διαδίκτυο και τον υπόλοιπο διαθέσιμο προσωπικό χρόνο να τον χαρίσουμε στον εαυτό μας διαβάζοντας βιβλία, ξεκινώντας μια δραστηριότητα και στους φίλους και στην οικογένειάς μας συζητώντας, περπατώντας ή κάνοντας σχέδια για ένα καλύτερο αύριο!

.

Κοιτάζοντας τον κόσμο τώρα με διαφορετική ματιά, είναι πράγματι το Διαδίκτυο αποκλειστικά επιβλαβές ή μήπως το έχουμε ενοχοποιήσει μέσα μας;

Σόφη Γιαννίκου, Εβελίνα Μουστάκα

Εθελόντριες ψυχολόγοι στην Παρέμβαση στη Κοινότητα, ΑΜΚΕ ΙΑΣΙΣ

Αγγελική Ντούλα

Ψυχολόγος, υπεύθυνη εθελοντών στην Παρέμβαση στη Κοινότητα, ΑΜΚΕ ΙΑΣΙΣ

.

Βιβλιογραφία:

  1. American Psychiatric Association, 2013. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition
  2. Baltaci, Önder. “The Predictive Relationships between the Social Media Addiction and Social Anxiety, Loneliness, and Happiness.” International Journal of Progressive Education, vol. 15, no. 4, 2019, pp. 73–82.
  3. Bradley, P. B. (1990). Behavioral addictions: Common features and treatment implications. British Journal of Addiction, 85, 1417–1419.
  4. ∆αµάσκου Ε., Σδούγκου Μ. (2015). Ο ρόλος και η αποτελεσματικότητα λειτουργίας του ΚΕ.Θ.Ε.Α. Πτυχιακή Εργασία. Τµήµα ∆ιοίκησης Eπιχειρήσεων (∆ιοίκησης Kοινωνικών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων και Οργανώσεων)- Α.Τ.Ε.Ι ∆υτικής Ελλάδας.
  5. Davis, R. A. (2001). A cognitive-behavioral model of pathological Internet use. Computers in Human Behavior, 17(2), 187–195. https://doi.org/10.1016/s0747-5632(00)00041-8
  6. D’Arienzo, Maria Chiara, et al. “Addiction to Social Media and Attachment Styles: A Systematic Literature Review.” International Journal of Mental Health and Addiction, vol. 17, no. 4, 18 Apr. 2019.
  7. Διάκος Κ.Ι., Δούκα Α.Σ. (2010). Εθισμός στο Διαδίκτυο, έρευνα στην Ελλάδα. Hellanicus.
  8. Guan, S.-S. A., & Subrahmanyam, K. (2009). Youth Internet use: risks and opportunities. Current Opinion in Psychiatry, 22(4), 351–356.
  9. Kim, S., & Noh, D. (2019). The Current Status of Psychological Intervention Research for Internet Addiction and Internet Gaming Disorder. Issues in Mental Health Nursing, 40(4), 335–341. https://doi.org/10.1080/01612840.2018.1534910
  10. Κώστα Α., Μανούκα Χ., Τετράδη Δ. (2021). Εξαρτήσεις-εθισμός στο Διαδίκτυο. Πτυχιακή Εργασία. Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας-Πανεπιστήμιο Πατρών.
  11. Lachmann, B., Sindermann, C., Sariyska, R. Y., Luo, R., Melchers, M. C., Becker, B., Cooper, A. J., & Montag, C. (2018). The Role of Empathy and Life Satisfaction in Internet and Smartphone Use Disorder. Frontiers in Psychology, 9(9). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00398
  12. Lozano-Blasco, R., Robres, A. Q., & Sánchez, A. S. (2022). Internet addiction in young adults: A meta-analysis and systematic review. Computers in Human Behavior, 130(130), 107201. https HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201”:// HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201″doi HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201”. HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201″org HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201″/10.1016/ HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201″j HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201”. HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201″chb HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201” HYPERLINK “https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201”.2022.107201.
  13. Μαυρομμάτη Φ. (2016). Βιβλιογραφική Ανασκόπηση για τον Εθισμό στο Διαδίκτυο και τον Κυβερνοεκφοβισμό. Πτυχιακή Εργασία. Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής-ΤΕΙ Κρήτης.
  14. Παφίλα Α., (2019). Ο εθισμός στο Διαδίκτυο-Έρευνα σε μαθητές της Ε΄ και της ΣΤ ΄δημοτικού σχολείου. Διπλωματική Εργασία. ΠΜΣ Επιστήμες της Αγωγής, Κατεύθυνση «Ανθρωπιστικές επιστήμες στην Εκπαίδευση»-Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
  15. Shapira, N. A., Goldsmith, T. D., Keck, P. E., Khosla, U. M., & McElroy, S. L. (2000). Psychiatric features of individuals with problematic internet use. Journal of Affective Disorders, 57(1-3), 267–272. https://doi.org/10.1016/s0165-0327(99)00107-x
  16. Tsekeris, C., Demertzis, N., Linardis, A., Iliou, K., Kondyli, D., Frangiskou, A., & Papaliou, O. (2020). GreeSE Papers GreeSE Papers Hellenic Observatory Discussion Papers on Greece and Southeast Europe Investigating the Internet in Greece: findings from the World Internet Project.
  17. World Health Organization. (2019). ICD-11 – Mortality and Morbidity Statistics. Who.int. https://icd.who.int/browse11/l-m/en
  18. Young, K.S., 1998. Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychology Behav. 1, 237–244. https://doi.org/10.1089/cpb.1998.1.237