Πολύ συχνά οι πάσχοντες από σοβαρή ψυχική νόσο, όπως είναι η ψύχωση (και η συνύπαρξη αυτής με νοητική υστέρηση) θεωρούνται από πολλούς ειδικούς του χώρου της ψυχικής υγείας, ως «πέραν από ψυχοθεραπευτική προσέγγιση» λόγω της δυσκολίας στην επικοινωνία. Τα εμπόδια που δημιουργεί η δυσκολία στην επικοινωνία δυσχεραίνουν τον θεραπευτή να ακολουθήσει μια συνηθισμένη θεραπευτική προσέγγιση τοποθετώντας τον πάσχοντα στο περιθώριο. Συνήθως η αδυναμία του πάσχοντα να κατανοήσει τον ίδιο του τον εαυτό είναι το στοιχείο αυτό που απομακρύνει το ενδιαφέρον των θεραπευτών από αυτή τη πληθυσμιακή ομάδα.
Ο Carl Rogers ιδρυτής της πελατοκενρικής θεραπευτικής προσέγγισης υπογράμμισε την θεραπευτική δύναμη της «σχέσης» με τον πελάτη. Η θεραπευτική σχέση προκύπτει μέσα από την ενσυναισθητική ακρόαση, την άνευ όρων αποδοχή, τη μη κριτική αντιμετώπιση και την κατανόηση του ατόμου. Όταν ο πελάτης αισθανθεί οτι ο θεραπευτής του τον κατανοεί ουσιαστικά τότε θα μπορέσει να εκφράσει και να κατανοήσει όσα κρύβει μέσα του. Ακολουθώντας πιστά την πελατοκεντρική θεραπεία ο Αμερικάνος Ψυχολόγος Garry Prouty αισθάνθηκε την ανάγκη να αναπτύξει ένα είδος θεραπείας για όλους αυτούς τους πάσχοντες που γίνονται αντιληπτοί ως «εκτός επαφής» (άτομα που πάσχουν από ψύχωση με η χωρίς νοητική υστέρηση, πάσχοντες από άνοια, πάσχοντες από αυτιστική διαταραχή κ.α.). Την θεραπευτική του προσέγγιση την ονόμασε Προ-θεραπεία και το 1994 έγραψε το βασικό του έργο για αυτή. Με γνώμονα ότι όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν να γίνονται κατανοητοί από το περιβάλλον τους, με την προ-θεραπεία προσπαθεί να προσφέρει τις λεγόμενες «αντανακλάσεις επαφής». Οι «αντανακλάσεις επαφής» είναι κυριολεκτικές αντανακλάσεις λεκτικών και μη λεκτικών συμπεριφορών του πελάτη. Σύμφωνα με τον Garry Prouty οι αντανακλάσεις αυτές βοηθούν από τη μια στη δημιουργία σχέσης-επαφής με τον θεραπευόμενο και από την άλλη βοηθούν τον θεραπευόμενο να συνειδητοποιήσει κομμάτια του εαυτού του.
Ο Prouty απαριθμεί 5 διαφορετικές αντανακλάσεις (Prouty, 1994, σλ. 38-40).
- Αντανακλάσεις Κατάστασης: Ο θεραπευτής αντανακλά καταστάσεις, οι οποίες είναι στη συνείδηση του θεραπευόμενου, όπως: «βρέχει έξω», «τα παιδιά φωνάζουν στο σχολείο» κ.α. Οι αντανακλάσεις αυτές διευκολύνουν την επαφή με τη πραγματικότητα.
- Σωματικές Αντανακλάσεις: Ο θεραπευτής αντανακλά στο θεραπευόμενο στάσεις σώματος και κινήσεις που κάνει με στόχο την απόκτηση ρεαλιστικής εικόνας του εαυτού από πλευράς του δεύτερου. π.χ. «κουνάς το πόδι σου», «κρατάς το χέρι σου»
- Αντανακλάσεις Προσώπου: Ο θεραπευτής αντανακλά ότι βλέπει στο πρόσωπο του θεραπευόμενο με στόχο να του εγείρει συναισθήματα. Με αυτές τις αντανακλάσεις διευκολύνεται η συναισθηματική επαφή. π.χ. «συνοφρυώνεις τα φρύδια σου, είσαι δυσαρεστημένος», «δάκρυα κυλάνε από τα μάτια σου, είσαι θλιμμένος» κ.α.
- Αντανακλάσεις λέξη προς λέξη: Συχνά οι άνθρωποι που πάσχουν από ψύχωση εμφανίζουν ιδιαιτερότητες στο λόγο τους όπως λεκτική σαλάτα (πολλές λέξεις και φράσεις μαζί σε μια πρόταση χωρίς ξεκάθαρο νόημα) και νεολογισμούς. Ο θεραπευτής αντανακλά στον θεραπευόμενο τις λέξεις και τις προτάσεις που καταλαβαίνει με στόχο να διευκολύνει την επικοινωνιακή επαφή.
- π.χ. θεραπευόμενη: Άτιμη κοινωνία, δεν φαίνεται για καλή, αυτή έβγαινε και πήγαινε, δεν ξέρω αυτά είναι, ξέρω τι σου λέω εγώ, ξέρεις τι μάγκας είμαι; Θεραπευτής : Η κοινωνία μας δεν είναι καλή. Εσύ ξέρεις καλά γιατί τα έχει ζήσει. Δεν είναι όλοι καλοί.
- θεραπευόμενη: Όχι, δεν θέλω να πάω. Πήγα και…όχι μη πω…ναι θα μαι καλή. Θα ναι κι αυτή εκεί.
- Θεραπευτής: Πήγες μια φορά και δεν θέλεις να ξαναπάς γιατί θα ναι κι αυτή εκεί. Εσύ όμως είσαι καλή.
- Επαναληπτικές Αντανακλάσεις: Συχνά οι άνθρωποι που πάσχουν από ψύχωση εμφανίζουν λογόρροια και μεταπηδούν από το ένα θέμα στο άλλο χωρίς η σκέψη τους να έχει συνοχή. Ο θεραπευτής κατά τη διάρκεια της συνεδρίας επαναφέρει μια παρελθούσα αντανάκλαση που είχε διευκολύνει την συζήτηση με σκοπό τη συνέχιση της ροής της.
Με αυτό το έργο του ο Prouty περιγράφει έναν τρόπο επαφής, τον οποίο ο κάθε ειδικός και φροντιστής μπορεί να χρησιμοποιήσει και να επωφεληθεί. Η Προ-θεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην καθημερινή αλληλεπίδραση με αυτούς τους ανθρώπους και να φέρει θετικά αποτελέσματα.
Ο Θεραπευτής που θα χρησιμοποιήσει την προ-θεραπεία θα πρέπει πάντα μέσα του να γνωρίζει οτι ο θεραπευόμενός του μπορεί να απουσιάζει αρκετές φορές, καθώς και ότι δεν είναι λειτουργικό να θέτει χρονικά όρια βελτίωσης προς αποφυγή της προσωπικής ματαίωσης. Η προ-θεραπεία θα πρέπει να εφαρμόζεται όχι μόνο ως μέσο ψυχοθεραπείας αλλά ως βάση καθημερινής επικοινωνίας.
Αλπέρτη Ιωάννα, Επιστημονικά Υπεύθυνη – Ψυχολόγος, ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Prouty ,G. (1994). “Theoretical Evolutions in Person-Centered/Experiential Therapy: Applications to Schizophrenic and retarded Psychoses. Westport. Praeger
- Prouty, G. & Cronwall. M. (1990). “Psychotherapeutic Approaches in the Treatment of Depression in Mentally Retarded Adults”
- Rogers. C. (1959). “A theory of therapy, personality and interpersonal relationships as developed in the client centered framework.” New York. McGraw-Hill