Σκεπτόμενοι τον κοινοτικό χαρακτήρα που αποκτά σταδιακά η ψυχιατρική φροντίδα αναδύεται η ερώτηση: Τί μορφές μπορούν να πάρουν κοινοτικά βασισμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας; Ίσως προκαλέσει έκπληξη το γεγονός ότι απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση μπορούν να βρεθούν ήδη σε αναπτυσσόμενες χώρες.
.
Κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή παρατηρούμε μια έλλειψη ψυχιάτρων στις αναπτυσσόμενες χώρες εδώ και χρόνια και μια προσκόλληση στη φάση της ψυχιατρικής όπου τα άσυλα είναι η κυρίαρχη μορφή υπηρεσίας ψυχικής υγείας. Κατά το 19ο αιώνα, οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν αποικίες στις χώρες αυτές ιδρύοντας ίδιου τύπου δομές με εκείνες της πατρίδας τους. Έτσι δημιουργήθηκε πλήθος ασύλων τα οποία υπολειτουργούσαν ανέκαθεν καθώς, αφού δεν υπήρχαν πανεπιστήμια, δεν υπήρχε και κατάλληλα εκπαιδευμένος κόσμος να λειτουργήσει τις δομές. Σε χώρες όπως η Γκάνα και η Ινδία, τα άσυλα χαρακτηρίζονταν από υπερπληθυσμό, κακές συνθήκες υγιεινής, βία. Στέκονταν στην ουσία σχεδόν παρατημένα και ξεχασμένα απ’ τους αποίκους που τα έφτιαξαν, καθώς εκείνοι είχαν πλέον φύγει.
.
Προσθετικά με την ανεπάρκεια ψυχιάτρων στις χώρες αυτές, παρατηρείται και ένα έντονο στίγμα σχετικά με την ψυχική ασθένεια. Μεγάλο κομμάτι του γενικού πληθυσμού τέτοιων χωρών δείχνει να φοβάται ακόμα και την απλή συναναστροφή με άτομο που νοσεί ψυχικά. Στιγματισμένη φαίνεται να είναι και η απεύθυνση σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κάτι που κάνει ακόμα πιο έντονη την ανάγκη για ανάπτυξη και της κοινοτικής ψυχικής φροντίδας.
.
Μια προσπάθεια κάλυψης του κενού αυτού ήταν η δημιουργία ‘’καμπ προσευχής’’ όπου όπως εικάζει κανείς διαβάζοντάς το, έμφαση δινόταν στη θεραπευτική αξία της θρησκείας στα άτομα. Ίσως να ήταν σε ένα βαθμό ανεπαρκής, σαν προσπάθεια όμως μέσα από αυτό διαφαίνεται η σημασία της θρησκείας στη ζωή των ανθρώπων αυτών.
.
Μια προσπάθεια περισσότερο επιτυχημένη ήταν το ‘’παγκάκι Φιλίας’’ στη Zimbabwe. Η φροντίδα παρέχεται από γυναίκες μέσης ηλικίας που θυμίζουν το αρχέτυπο της ‘’γιαγιάς’’. Οι γυναίκες αυτές εκπαιδεύονται πάνω στην κατάθλιψη και το άγχος και παρέχουν μια θεραπεία εστιασμένη στην επίλυση του προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα διδάσκουν στους ανθρώπους δεξιότητες ώστε να βρίσκουν οι ίδιοι τις λύσεις για τα προβλήματά τους. Ιδρύθηκε το 2006 και μέχρι σήμερα έχουν εκπαιδευτεί πάνω από 1.600 γυναίκες και 158.000 άνθρωποι περίπου έχουν ωφεληθεί.
.
Στην Ουγκάντα γίνεται ακόμη μια προσπάθεια μέσω ενός προγράμματος 12 εβδομάδων. Το αποκαλούν ‘’Strong Minds’’ και απευθύνεται σε γυναίκες με κατάθλιψη. Οι άνθρωποι που εκπαιδεύονται παρέχουν θεραπεία ομάδας και η έμφαση δίνεται στην εύρεση των πραγμάτων που πυροδοτούν την κατάθλιψη στις γυναίκες και στην εύρεση στρατηγικών για το πώς να τα διαχειρίζονται. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιούν ομαδική διαπροσωπική θεραπεία, η οποία είναι αρκετά κοντά στην κουλτούρα της χώρας όπου οι σχέσεις και η αλληλεξάρτηση μεταξύ των ανθρώπων παίζουν σημαντικό ρόλο. Εντυπωσιακό στο πρόγραμμα αυτό ήταν η μεγάλη συμμετοχή.
.
Μια τρίτη εφαρμογή κοινοτικής ψυχικής φροντίδας μπορούμε να δούμε στην Ινδία όπου διεξάγεται το πρόγραμμα ‘’Sangath’’ που αποτελείται από 6 συνεδρίες για ανθρώπους που βιώνουν σοβαρή κατάθλιψη. Στο πρόγραμμα αυτό ελπιδοφόρα ήταν η διάρκεια των αποτελεσμάτων της θεραπείας που αποδείχθηκε μετά από ένα ‘’follow up’’ των συμμετεχόντων μετά από κάποια χρόνια.
.
Σε όλες τις παραπάνω προσπάθειες σημαντική είναι η συνεργασία των ψυχιάτρων με τους με τους εκάστοτε ανθρώπους που ασκούν την κοινοτική φροντίδα καθώς και η έγκαιρη παραπομπή των μεν στους δε. Στη συνεργασία αυτή θα πρέπει να ενταχθούν και οι ιερείς στις χώρες όπου η θρησκεία παίζει μεγάλο ρόλο στη ζωή των ατόμων.
.
Στις δομές που είδαμε να δημιουργούνται στην Ανατολή, αντικατοπτρίζεται η κουλτούρα της συλλογικότητας σε αντίθεση με την ατομοκεντρική αντίληψη που επικρατεί στη Δύση. Βλέποντας το χαμηλό επίπεδο ψυχικής υγείας που επικρατεί στις ΗΠΑ γίνεται όλο και πιο φανερό ότι κάτι χρειάζεται να αλλάξει, ή μάλλον να προστεθεί και στα δυτικά μοντέλα. Το Sangath από την Ινδία έχει αρχίσει να διεξάγεται πλέον και στο Τέξας ενώ το Strong Minds από την Ουγκάντα λειτουργεί πιλοτικά στο New Jersey. Ο σκοπός είναι να καλυφθεί έτσι ο κόσμος που δε δύναται να πληρώσει για υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
.
Το ερώτημα που γεννάται είναι τί μορφή θα μπορούσε να πάρει μια τέτοια πρωτοβουλία στην Ελλάδα. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας που θα έκαναν ανθρώπους που δυσκολεύονται να ζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη να νιώσουν πιο οικεία; Ποια θα μπορούσε να είναι πιο συγκεκριμένα η ομάδα προσέγγισης και ποιοι θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν ως φροντιστές;
.
Βιβλιογραφία:
- Sigal Samuel (2022) ‘’Poor Countries are developing a new paradigm of mental health care. America is taking note’’ – https://www.vox.com/the-highlight/23402638/mental-health-psychiatrist-shortage-community-care-africa