Η Ενσυνειδητότητα στους Χώρους Εργασίας

.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 147 εκατομμύρια εργαζόμενοι και εργαζόμενες αναφέρουν ότι πρέπει να δουλεύουν υπό υψηλή πίεση, σε μεγάλη ταχύτητα, και σε στενά χρονικά περιθώρια, με συνέπεια την αύξηση του εργασιακού στρες, της κατάθλιψης, και του άγχους. Από την άλλη, το κόστος των απουσιών και της μειωμένης αποδοτικότητας λόγω ψυχολογικών προβλημάτων έχει φτάσει στα 136 δις ευρώ ετησίως. Γίνεται έτσι φανερό ότι τα ψυχολογικά προβλήματα δεν αφορούν μόνο το άτομο, αλλά επηρεάζουν αρνητικά, τόσο τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς, όσο και την οικονομία ενός κράτους. Συνεπώς είναι επιτακτική ανάγκη να ληφθούν μέτρα για τη φροντίδα της ψυχικής υγείας και στο πεδίο της εργασίας.

.

Αρκετά διαδεδομένες παρεμβάσεις σε χώρες του δυτικού κόσμου είναι τα προγράμματα που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα ή αλλιώς Mindfulness-Based Interventions ή Programs (MBIs, MBPs) που πλέον εφαρμόζονται σε μεγάλους φορείς και επιχειρήσεις, όπως το NHS, το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, την Apple και την Google.

.

Ενσυνειδητότητα

Η Ενσυνειδητότητα είναι το να έχουμε επίγνωση της τρέχουσας εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας, να είμαστε παρούσες και παρόντες στη ζωή μας, όπως αυτή εκτυλίσσεται στιγμή προς στιγμή. Σημαντική στην ενσυνειδητότητα είναι η στάση που υιοθετούμε, μία μη-κριτική στάση κατανόησης και αποδοχής. Αυτό συχνά παρεξηγείται ως παρότρυνση να μένουμε παθητικοί δέκτες και να μην λαμβάνουμε μέτρα για να προστατευτούμε ή να αλλάξουμε μια δυσάρεστη κατάσταση. Κάθε άλλο. Με την ενσυνειδητότητα καλλιεργείται η αποδοχή της πραγματικότητας όπως τη βιώνουμε κάθε στιγμή, η οποία όμως συνοδεύεται και με τη συνειδητοποίηση, τόσο των αντικειμενικών χαρακτηριστικών της, όσο και των συναισθημάτων και των σκέψεων μας, που μπορούν στη συνέχεια να αξιοποιηθούν για τη λήψη κατάλληλων πρωτοβουλιών και ωφέλιμων και αποτελεσματικών αποφάσεων. Η ενσυνειδητότητα κατευθύνει και συντηρεί την προσοχή, διατηρώντας την αγκυρωμένη στο παρόν, στη δουλειά μας, και στους γύρω μας.

.

Αν και η ενσυνειδητότητα μπορεί να είναι ένα προσωπικό χαρακτηριστικό που οι άνθρωποι το κατέχουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, είναι επίσης μία ιδιότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί. Παραδοσιακά, μία πληθώρα τύπων διαλογισμού βοηθούσαν σε αυτό. Πλέον τα προγράμματα που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα αξιοποιούν έναν προσεκτικά μελετημένο σχεδιασμό για την εκπαίδευση ανθρώπων σε ποικίλα και διαφορετικά πλαίσια.

.

Τα προγράμματα εκπαίδευσης στην Ενσυνειδητότητα

Το πρόγραμμα-μήτρα είναι το Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) του Jon Kabat Zinn που έχει κεντρικό στόχο τη μείωση του στρες. Στη βάση του MBSR έχουν δημιουργηθεί πολλά ακόμη προγράμματα με διαφορετικές εστιάσεις το καθένα, με το πιο διαδεδομένο από αυτά να είναι το Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) που έχει στόχο τη μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Πρόκειται για προγράμματα που συνήθως παραδίδονται στη διάρκεια 8 εβδομάδων -αν και πλέον υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία και μπορούν να διδαχτούν μέσα σε λίγες ημέρες έως αρκετούς μήνες. Κατά τις εβδομαδιαίες ομαδικές συναντήσεις, οι ασκούμενοι και οι ασκούμενες διδάσκονται συγκεκριμένες δομημένες τεχνικές διαλογισμού, όπως το body scan (‘σκανάρισμα’ ή ανίχνευση σώματος), η ενσυνείδητη αναπνοή, ο καθιστός διαλογισμός -που περιλαμβάνει και την ενσυνειδητότητα των ήχων και των σκέψεων-, το mindful walk (ενσυνείδητο περπάτημα) και το mindful eating. Σημαντικό συστατικό στοιχείο των προγραμμάτων είναι η ατομική καθημερινή άσκηση στο σπίτι με τη βοήθεια ηχητικών καθοδηγούμενων διαλογισμών.

.

Οφέλη

Πρόκειται για προγράμματα για τα οποία η επιστημονική έρευνα διαρκώς αυξάνεται αναδεικνύοντας εντυπωσιακά ευρήματα: Καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής, βελτιωμένες νοητικές ικανότητες, όπως βελτιωμένη εργαζόμενη μνήμη και νοητική ευελιξία, μείωση των διασπαστικών σκέψεων και ενισχυμένη επίδοση σε γνωστικά έργα. Σημειώνονται επίσης ποιοτικότερες σχέσεις, βελτιωμένη διάθεση, καλύτερη συναισθηματική αυτορρύθμιση και υψηλότερη αίσθηση ελέγχου. Η άσκηση της ενσυνειδητότητας προάγει καλύτερη ποιότητα και διάρκεια του ύπνου, που είναι αναγκαίος για τη διατήρηση των ενεργειακών αποθεμάτων των ανθρώπων. Ειδικά στους χώρους εργασίας καταγράφονται μεγαλύτερη ικανοποίηση και δέσμευση στην εργασία, υψηλότερες επιδόσεις, βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των συναδέλφων, αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων. Όπως αναφέρουν και οι Roche και συν. (2019): «αντί για μια ροή συνεχούς και αυτόματης σκέψης, εμπεριέχει μία ‘νοητική ησυχία’ που επιτρέπει στις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους να ασχοληθούν με την εργασία τους με διαύγεια και προοπτική.»

.

Ενδεικτικά, σε μία ανασκόπηση οκτώ μελετών που έλαβαν χώρα από το 2000 έως το 2020, μελετήθηκε η επίδραση του προγράμματος MBSR στα επίπεδα του στρες και της επαγγελματικής εξουθένωσης 290 συνολικά νοσηλευτών και νοσηλευτριών. Σημειώθηκαν θετικά αποτελέσματα όσον αφορά τα επίπεδα του στρες και της επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιπλέον καταγράφηκαν καλύτερη συγκέντρωση και μείωση στα λάθη κατά την εργασία, βελτιωμένη διαχείριση θυμού, καλύτερες σχέσεις με συναδέλφους, αυξημένη αίσθηση εσωτερικής γαλήνης. Τα θετικά αποτελέσματα διατηρήθηκαν και κατά την επανεξέταση μετά από έξι μήνες.

.

Ωστόσο, κανένα μεμονωμένο πρόγραμμα ευεξίας δεν θα μπορούσε να βοηθήσει αποτελεσματικά σε περιπτώσεις όπου κυριαρχούν ακατάλληλες συνθήκες εργασίας, εξαντλητικά ωράρια, ανεπαρκείς αμοιβές, τοξικές εργασιακές σχέσεις και κακοδιοίκηση. Η έρευνα δείχνει ότι οι παρεμβάσεις με βάση την ενσυνειδητότητα για να είναι αποτελεσματικές χρειάζεται να αποτελούν κομμάτι ενός ευρύτερου και συνεκτικού στρατηγικού σχεδιασμού και να εφαρμόζονται σε κατάλληλα εργασιακά περιβάλλοντα.

.

Συνοψίζοντας, τα ευρήματα των επιστημονικών ερευνών για την ενσυνειδητότητα στους χώρους εργασίας είναι πολλά υποσχόμενα όσον αφορά την υγεία, την εργασιακή αποδοτικότητα, την ικανοποίηση, τη δέσμευση, και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Παρ’ όλα αυτά τα προγράμματα ενσυνειδητότητας δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως πανάκεια όσον αφορά την ποιότητα της εργασιακής εμπειρίας. Θα χρειαστεί αποφασιστικότητα στο διοικητικό επίπεδο των επιχειρήσεων και των οργανισμών για έναν στρατηγικό σχεδιασμό που θα σέβεται και θα μεριμνά για την ευεξία και την ευημερία των εργαζομένων και που θα καλλιεργεί μία εργασιακή κουλτούρα με βάση την καλή συνεργασία, τη δημιουργικότητα και την εστίαση στα θετικά κίνητρα.

Κατερίνα Αγγελίδου

Ψυχολόγος-Συστημική Θεραπεύτρια

Κέντρο Ημέρας Υποστηριξης Εργαζομένων Θεσσαλονίκης IASIS at work

.

Πηγές:

• Choi, E., Gruman, J. A., & Leonard, C. M. (2022). A balanced view of mindfulness at work. Organizational Psychology Review, 12(1), 35–72. https://doi.org/10.1177/20413866211036930
• Green, A. A., & Kinchen, E. v. (2021). The Effects of Mindfulness Meditation on Stress and Burnout in Nurses. In Journal of Holistic Nursing (Vol. 39, Issue 4, pp. 356–368). SAGE Publications Inc. https://doi.org/10.1177/08980101211015818
• González-Palau, F., & Medrano, L. A. (2022). A Mini-Review of Work Stress and Mindfulness: A Neuropsychological Point of View. In Frontiers in Psychology (Vol. 13). Frontiers Media S.A. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.854204
• Micklitz, K., Wong, G., & Howick, J. (2021). Mindfulness-based programmes to reduce stress and enhance well-being at work: A realist review. BMJ Open, 11(3). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-043525
• Passmore, J. (2019). Mindfulness in organizations (part 1): a critical literature review. In Industrial and Commercial Training (Vol. 51, Issue 2, pp. 104–113). Emerald Group Holdings Ltd. https://doi.org/10.1108/ICT-07-2018-0063
• Roche, M., Good, D., Lyddy, C., Tuckey, M. R., Grazier, M., Leroy, H., & Hülsheger, U. (2020). A Swiss army knife? How science challenges our understanding of mindfulness in the workplace. In Organizational Dynamics (Vol. 49, Issue 4). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.orgdyn.2020.100766

.