Ο όρος «Στίγμα» προέρχεται από την λατινική λέξη «stigmat» της οποίας ρίζα αποτελεί η ελληνική λέξη «στίζειν» και σημαίνει «σημάδεμα». Σήμερα οι άνθρωποι την χρησιμοποιούν για να ορίσουν το σύνολο των αρνητικών πεποιθήσεων που μπορεί να έχει ένα κοινωνικό σύνολο για ένα γεγονός. Όσον αφορά την Ψυχική Υγεία το στίγμα περιγράφει τις εμπειρίες και τα συναισθήματα που προκύπτουν από τις αντιλήψεις που έχουν τα κοινωνικά σύνολα για τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας.

.

Ο Goffman (1963), αναφέρεται στο φαινόμενο του στίγματος ως τη «κατεστραμμένη ταυτότητα» του ατόμου και την απώλεια της κοινωνικής του υπόστασης. Ειδικότερα, αναφέρεται στη σχέση του ατόμου που φέρει ένα κοινωνικά ανεπιθύμητο χαρακτηριστικό ως προς το κοινωνικό περιβάλλον, που το διαφοροποιεί από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο και το κατευθύνει στο να χάνει σχεδόν την ανθρώπινη του οντότητα και να ταυτίζεται με αυτό το ανεπιθύμητο χαρακτηριστικό. Γενικά φαίνεται πως οι άνθρωποι τείνουν να «στιγματίζουν» τις διαταραχές που μπορούν να παρατηρήσουν, όπως είναι η λέπρα και η σύφιλη. Ακόμα και σήμερα φαίνεται πως η ψυχική νόσος περιτριγυρίζεται από στερεότυπα, τα οποία έχουν ως απόρροια τον «στιγματισμό» περισσότερο από κάθε άλλη νόσο. Οι ψυχικά πάσχοντες υποβάλλονται σε διάφορα είδη κοινωνικού στιγματισμού και τους αποδίδονται χαρακτηριστικά τα οποία σχετίζονται με στερεότυπα και με τα οποία τα άτομα αποκτούν οικειότητα από νωρίς. Σύμφωνα με αυτά ο ψυχικά πάσχον είναι ο «τρελός», ο κακός, ο επικίνδυνος ή ο δαιμονισμένος. Συγκεκριμένα η σχιζοφρένεια συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνικής απόρριψης και του στιγματισμού σε σύγκριση με το υπόλοιπο σύνολο των ψυχικών διαταραχών. Σύμφωνα με τις κοινωνικές αναπαραστάσεις για την ψυχική ασθένεια (Foster, 2001), τα χαρακτηριστικά που εντοπίζονται σε αυτή τη μια εντοπισμένη οντότητα αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό σε αυτά που αποδίδονται στη σχιζοφρένεια μεμονωμένα. Φαίνεται πως η σχιζοφρένεια αποτελεί το αποτρόπαιο και ουσιώδες στοιχείο της ψυχικής παρέκκλισης, το οποίο παραπέμπει στην βία, στη μη προβλέψιμη συμπεριφορά, στην ταυτότητα του «Άλλου» που έρχεται σε αντιδιαστολή με όσα συγκροτούν την συλλογική ταυτότητα μιας κοινωνίας.

.

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν τον στιγματισμό στην καθημερινότητα τους έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση και αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας. Αποτελεί καίριας σημασίας το γεγονός να μεριμνήσει το κράτος για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ψυχικά παθόντων ώστε να μπορούν να ζήσουν λειτουργικά και να προσαρμοστούν ομαλά μέσα στην κοινωνία.

.

Το οικοτροφείο Άγιος Κοσμάς του ΑΜΚΕ ΙΑΣΙΣ αποτελεί μια δομή στην οποία απευθύνονται τα άτομα με ψυχικές διαταραχές, νοητική υστέρηση και αυτισμό. Μέσα στα πλαίσια της δομής αυτής οι ένοικοι οικειοποιούνται με δεξιότητες που είναι βασικές για την κοινωνική τους ένταξη μέσα από ψυχοκοινωνικο-εκπαιδευτικές ομάδες τι οποίες οργανώνει η ομάδα του οικοτροφείου, που αποτελείται από ψυχολόγους , κοινωνικούς λειτουργούς, εργο-θεραπευτές, εθελοντές και ασκούμενους. Οι ομάδες αυτές στοχεύουν στην ενίσχυση της ανεξαρτησίας, της κοινωνικοποίησης, της λογικής κρίσης, της δημιουργικότητας, της σωματικής και πνευματικής άσκησης καθώς και της ψυχαγωγίας των ψυχικά παθόντων. Επιπλέον πραγματοποιούνται περίπατοι και εκδρομές που φέρνουν τα άτομα σε άμεση επαφή τον κοινωνικό περίγυρο και έχουν επίσης ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της κοινωνικότητας τους. Βέβαια στις προτεραιότητες του οικοτροφείου βρίσκεται και η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου πληθυσμού σε σχέση με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες και έτσι επιδιώκεται ο περιορισμός του στιγματισμού τους. Ειδικότερα φέρει σε άμεση επαφή με τις ψυχικές διαταραχές εθελοντές και ασκούμενους οι οποίοι με τη σειρά τους μέσα από δημοσιεύσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή με τη συμμετοχή τους σε διάφορες δράσεις προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν και το ευρύτερο περιβάλλον τους.

.

Εμείς μαθαίνοντας πως θα ξεκινήσουμε την πρακτική μας άσκηση στο οικοτροφείο Άγιος Κοσμάς είχαμε άγχος για τον τρόπο διαχείρισης και αντιμετώπισης των ατόμων με νοητική υστέρηση που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή. Λόγω των στερεότυπων που προβάλει η κοινωνία γύρω μας είχαμε μια συγκεκριμένη εικόνα για τα άτομα αυτά η οποία όμως μετά την επαφή μας με τους προαναφερόμενους καταρρίφθηκε εντελώς. Είναι πολύ ύπουλος ο τρόπος που επιδρούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις, που προβάλλονται καθημερινά από τον περίγυρο μας, στις αντιλήψεις μας για τον κόσμο και αποτελεί ένα πρόβλημα το οποίο είναι αναγκαίο σε πρώτη φάση να περιορισθεί και μετέπειτα να εξαλειφθεί. Μέσα στη δομή μάθαμε πόσο πραγματικό και έντονο είναι το φαινόμενο του στιγματισμού που περιβάλλει τις ψυχικές ασθένειες και σκοπεύουμε να βοηθήσουμε ενεργητικά στο έργο αυτό που εκπονεί η ομάδα του οικοτροφείου μας.

.

Μαρία Γιαννοπούλου και Φωτείνη Ιατρίδου,  Ασκούμενες στο Οικοτροφείο “Άγιος Κοσμάς”, ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ

.

Βιβλιογραφία