“Μοναξιά: οι παράγοντες που την επηρεάζουν, οι επιπτώσεις της στην ψυχική υγεία των ανθρώπων και τρόποι αντιμετώπισής της”
.
Οι άνθρωποι είμαστε όντα κοινωνικά, και χωρίς την επαφή με τους άλλους υπάρχει περίπτωση να καταρρεύσουμε ψυχικά και σωματικά. Όταν το άτομο δεν διαθέτει κατάλληλους κοινωνικούς δεσμούς, δηλαδή δε συμμετέχει σε επιθυμητές δραστηριότητες που του παρέχουν ευκαιρίες να συνδεθεί με άλλους ανθρώπους και να νιώσει οικειότητα, τότε βιώνει απόρριψη και αποξένωση με αποτέλεσμα να αισθάνεται μοναξιά. Η μοναξιά διακρίνεται κυρίως σε δύο τύπους: τη κοινωνική μοναξιά και τη συναισθηματική μοναξιά. Τα άτομα που βιώνουν κοινωνική μοναξιά αισθάνονται απομονωμένα από την ευρύτερη κοινότητα και στερούνται κοινωνικών δικτύων. Από την άλλη, τα άτομα που βιώνουν συναισθηματική μοναξιά έχουν κοινωνικές επαφές αλλά τους λείπει ένας κοντινός άνθρωπος για να μοιραστούν τα βαθύτερα συναισθήματα και προσωπικές εμπειρίες.
.
Η εμπειρία της μοναξιάς είναι υποκειμενική και συνδέεται με διάφορους παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, η οικογενειακή κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο και η τεχνολογία. Για παράδειγμα, στη τρίτη ηλικία, η αίσθηση μοναξιάς παρουσιάζει αυξητική τάση, καθώς οι κοινωνικές σχέσεις μειώνονται λόγω απώλειας φίλων, συγγενών και λόγω συνταξιοδότησης. Ο παράγοντας φύλο είναι εξίσου καθοριστικός. Συνήθως οι γυναίκες αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς συγκριτικά με τους άνδρες, καθώς φαίνεται να βασίζονται πιο πολύ στις στενές προσωπικές τους σχέσεις για συναισθηματική υποστήριξη. Όσον αφορά την οικογενειακή κατάσταση, οι έγγαμοι ή όσοι ζουν με σύντροφο τείνουν να εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα μοναξιάς, επειδή βρίσκουν υποστήριξη στο σύζυγο-σύντροφό τους. Επίσης, έχει αναγνωριστεί ότι οι άνθρωποι με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο έχουν καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες, καθώς η συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες αυξάνει τις ευκαιρίες για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και δρα προστατευτικά ενάντια στη μοναξιά. Από την άλλη πλευρά, η ψηφιακή συνδεσιμότητα, που αφορά τη συνεχώς αυξανόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έχει απομακρύνει τους ανθρώπους. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται μόνοι γιατί εκλείπει η ουσιαστική και αναγκαία ανθρώπινη αλληλεπίδραση χωρίς οθόνες και πληκτρολόγια.
.
Η μοναξιά είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που επιδεινώθηκε μετά την πανδημία του Covid-19 και πολλές διαφορετικές μελέτες την έχουν συνδέσει με σοβαρές χρόνιες παθήσεις. Όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται μοναξιά, τα επίπεδα της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, ανεβαίνουν. Η αύξηση της κορτιζόλης μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, μολυσματικών ασθενειών, κατάθλιψης, γνωστική εξασθένηση με κίνδυνο άνοιας και θνησιμότητα. Προκαλεί επίσης διατροφικές διαταραχές, καθώς συνδέεται με την εμφάνιση ανορεξίας, βουλιμίας και υπερφαγίας. Τα τελευταία χρόνια επίσης έχει κάνει την εμφάνισή του το σύνδρομο Hikikomori, το οποίο αναφέρεται σε μία ιδιαίτερου τύπου σοβαρή κοινωνική απόσυρση η οποία παρατηρήθηκε αρχικά στην Ιαπωνία από τη δεκαετία του 1970. Οι άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο ζουν αποκομμένοι από το κόσμο, κλειδωμένοι στα δωμάτιά τους ή στα σπίτια τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα έως και χρόνια. Χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο το διαδίκτυο και βγαίνουν από τον προσωπικό τους χώρο μόνο για την ικανοποίηση των βασικών σωματικών τους αναγκών. Αυτή η έλλειψη κοινωνικών επαφών μπορεί να δημιουργήσει έναν κύκλο αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων, επιδεινώνοντας τα επίπεδα ψυχικής υγείας.
.
Διαπιστώνουμε ότι η ψυχική υγεία των ανθρώπων επηρεάζεται σημαντικά από την ποιότητα και την ποσότητα των σχέσεων τους. Στοιχεία πρόσφατης μελέτης που δημοσίευσε το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ότι συνολικά 30 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δήλωσαν ότι αισθάνονται πολύ συχνά μοναξιά και ανάμεσα σε αυτούς ένας στους δέκα Έλληνες. Το γεγονός αυτό φέρνει τη χώρα μας πρώτη στον αντίστοιχο πίνακα με το υποκειμενικό αίσθημα μοναξιάς των ανθρώπων μεταξύ των χωρών της ΕΕ.
.
Οι σοβαρές επιπτώσεις της μοναξιάς κάνουν επιτακτική την ανάγκη να υιοθετηθούν στρατηγικές ενίσχυσης των κοινωνικών επαφών που θα βελτιώσουν τη συνολική ευημερία. Κάποιοι αποτελεσματικοί τρόποι είναι η επένδυση χρόνου και η προσπάθεια θεμελίωσης φιλικών, οικογενειακών και συντροφικών σχέσεων. Η αυτοφροντίδα είναι εξίσου ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, μια ρουτίνα αυτοφροντίδας που περιέχει ισορροπημένη διατροφή, τακτική άσκηση και διαλογισμό μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και να συνεισφέρει στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας απέναντι στις αρνητικές επιπτώσεις της μοναξιάς. Ενδυναμωτικά μπορεί να λειτουργήσει και η συμμετοχή σε κοινοτικές δραστηριότητες, οι οποίες διοργανώνονται από φορείς της κοινότητας, που παρέχουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη και προάγουν την ψυχική υγεία καθώς έτσι παρέχονται ευκαιρίες για γνωριμίες με νέους ανθρώπους. Ωστόσο, αν το συναίσθημα της μοναξιάς είναι έντονα δυσφορικό η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας είναι απαραίτητη. Οι ψυχολόγοι και οι σύμβουλοι ψυχικής υγείας μπορούν να παρέχουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση της μοναξιάς και των υποκείμενων προβλημάτων ψυχικής υγείας.
.
Συμπερασματικά, αντιλαμβανόμαστε ότι η μοναξιά απειλεί τη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων. Απαραίτητο μέτρο για την καταπολέμησή της κρίνεται η κοινωνική σύνδεση. Η κοινωνική σύνδεση μειώνει το αίσθημα της μοναξιάς και το στρες, ενισχύει παράλληλα το ανοσοποιητικό μας σύστημα και συντελεί στην διατήρηση της υγείας της καρδιάς με αποτέλεσμα να ζούμε πιο χαρούμενοι.
.
Ας αγκαλιάσουμε το πνεύμα της σύνδεσης και ας κάνουμε τον κόσμο μας ένα πιο ζεστό τόπο για όλους τους ανθρώπους!
.
Παπαϊωάννου Σία,
φοιτήτρια ψυχολογίας,
ασκούμενη στο “IASIS | At Work”
.